Κριτικές για Ιστορία Γ' Λυκείου

Στην Πρώτη Ομάδα, και ειδικά για το θέμα Α1, οι απαντήσεις βρίσκονται στις αντίστοιχες σελίδες του σχολικού εγχειριδίου: α. Φεντερασιόν, σελ 46, β. Πεδινοί, σελ 77 και γ. Εθνικό Κόμμα (Κ. Μαυρομιχάλη), σελ. 92, όπου πρέπει να συμπεριληφθούν και τα χαρακτηριστικά του ραλλικού κόμματος.

Στο θέμα Α2 οι προτάσεις β, γ, δ είναι σωστές και οι α, ε είναι λανθασμένες.

Στο θέμα Β1 η απάντηση περιέχεται στις σελ. 215-216.

Στο θέμα Β2 η απάντηση βρίσκεται στη σελ. 52, ενότητα 6.

Από τα θέματα της Δεύτερης Ομάδας, το Γ1 βασίζεται σε πληροφορίες που βρίσκονται στις σελ. 71 και 72 του σχ. βιβλίου. Οι πηγές επιβεβαιώνουν και συμπληρώνουν τις πληροφορίες του βιβλίου. Οι μαθητές όμως καλούνται να δώσουν τρεις διακριτές απαντήσεις και όχι να προχωρήσουν σε μια συνθετική διαδικασία.

Το θέμα Δ1 βασίζεται σε ιστορικές πληροφορίες που βρίσκονται στη σελ. 154.

Το παράθεμα και ο πίνακας παρέχουν συμπληρωματικά στοιχεία, τα οποία εναρμονίζονται με αυτά του βιβλίου και δίνουν τη δυνατότητα στους μαθητές να λειτουργήσουν συνδυαστικά και σε ένα βαθμό συνθετικά.

Επισημαίνουμε ότι τα θέματα οδηγούν τους μαθητές σε μια απομνημονευτική και αναπαραγωγική διαδικασία, αφήνοντας μικρά περιθώρια για κριτική, συνθετική και δημιουργική σκέψη.

Παρατηρούμε, τέλος, ότι τα θέματα πλέον επαναλαμβάνονται σε περιορισμένο γνωστικό πεδίο και είναι ανάγκη να συνταχτεί νέο αναλυτικό πρόγραμμα και να γραφτεί καινούριο βιβλίο, ώστε να ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις της σύγχρονης πραγματικότητας.

Από την Πανελλήνια Ένωση Φιλολόγων

Απαντήσεις Ιστορία Γ' Λυκείου πανελλήνιες 2012

ΘΕΜΑ Α

Α1.  Φεντερασιόν : σελ. 46

        «Η κατάσταση αυτή … εργατικής ιδεολογίας στη χώρα»

         Πεδινοί : σελ. 77

         «Οι πεδινοί είχαν ως ηγέτη … άνεργους πτυχιούχους και στους μικροκαλλιεργητές»

         Εθνικό Κόμμα : σελ. 92

         «Το Εθνικό Κόμμα του Κ. Μαυρομιχάλη … να υλοποιήσουν οι Βενιζελικοί»

Α2.  

α.  Λ  (σελ. 42)

β.  Σ  (σελ. 94)

γ.    Σ  (σελ. 157)

δ.   Σ  (σελ. 213)

ε.   Λ  (σελ. 251)

ΘΕΜΑ Β

Β1.  σελ.  215-216

        «Οι διαπραγματεύσεις ήταν σκληρές … Το Κρητικό Ζήτημα πλέον εισέλθει στη φάση 

οριστικής του επίλυσης».

Β2. σελ.  52

        «Η Ελλάδα του μεσοπολέμου (1919 – 1939) … αυτά που έχασαν μέσα στην καταστροφή»

ΟΜΑΔΑ ΔΕΥΤΕΡΗ (ενδεικτικές απαντήσεις)

ΘΕΜΑ Γ

Γ1. α. Από το σχολικό βιβλίο σελ. 70-71

            «Η δυναμική παρουσία … εξουσίας»

β.   Από το σχολικό βιβλίο σελ. 72

α. κατοχυρωνόταν … πρωτοπορίας

β. οριζόταν η εκλογική … Συνδυασμών 

γ. από το σχολικό βιβλίο σελ. 71-72  «Στο σύνταγμα … υπουργού» και από σελ. 72

του σχολικού βιβλίου «Προβλεπόταν … ισόβια».

Η απάντηση ολοκληρώνεται με ανάλογο σχολιασμό του Κειμένου Α σχετικά με το 

δικαίωμα της ψηφοφορίας και την εκλογική διαδικασία (Ερωτ. β)

Το παράθεμα σε συνδυασμό με την ιστορική αφήγηση παρέχει πληροφορίες για τα 

χαρακτηριστικά του νέου εκλογικού νόμου. Είναι γνωστό ότι το Σύνταγμα του 1844 

μεταξύ των άλλων προοδευτικών του αρχών κατοχύρωσε, με ελάχιστους περιορισμούς, το 

δικαίωμα της καθολικής ψηφοφορίας για τους άνδρες. Σύμφωνα με το υλικό του 

παραθέματος, η εκλογή των βουλευτών γινόταν με πλειοψηφικό σύστημα δύο γύρων, που 

θα διεξαγόταν με άμεση, σχεδόν καθολική και μυστική ψηφοφορία. Η εκλογική διαδικασία 

οριζόταν έτσι ώστε οι εκλογείς μπορούσαν να δώσουν θετική ψήφο σε όσους υποψήφιους 

ήθελαν, συμπληρώνοντας ψηφοδέλτια ακόμη και διαφορετικών συνδυασμών.

Στους ελάχιστους περιορισμούς που έθετε το δικαίωμα της καθολικής ψηφοφορίας, 

επισημαίνεται ότι το δικαίωμα ψήφου από τους άρρενες πολίτες που είχαν συμπληρώσει 

τα 25 έτη έχουν μόνο αυτοί που διαθέτουν ιδιοκτησία στο μέρος που διαμένουν και που 

εξασκούν κάποιο επάγγελμα ή κάποια ανεξάρτητη επαγγελματική δραστηριότητα. 

Εξαιρούνται  μόνο από το δικαίωμα της ψηφοφορίας όσοι βρίσκονται σε διαδικασία 

ανάκρισης για κάποιο κακούργημα, όσοι στερήθηκαν με δικαστική απόφαση το δικαίωμα 

της ψηφοφορίας και όσοι στερούνται του δικαιώματος να διαχειρίζονται ελεύθερα την 

περιουσία τους.

    γ. Σύμφωνα με το σχολικό εγχειρίδιο με το Σύνταγμα του 1844  καθορίστηκαν οι 

βασιλικές εξουσίες, μεταξύ των σπουδαιότερων ήταν:

§ η συμμετοχή του βασιλιά στην άσκηση της νομοθετικής εξουσίας

§ η αρχηγία κράτους και στρατού

§ καμιά πράξη του δεν είχε ισχύ χωρίς την προσυπογραφή του αρμόδιου υπουργού

§ διόριζε τα μέλη της Γερουσίας, που θα διατηρούσαν το αξίωμά τους ισόβια:

Σύμφωνα με τα Κείμενα Β & Γ, στο Σύνταγμα του 1844, με το οποίο εισαγάγεται η 

αρχή διάκρισης των εξουσιών, καταγράφεται ότι η δικαιοσύνη πηγάζει από το Βασιλιά και 

απονέμεται στο όνομά του. Αντιστοίχως, στο άρθρο 21 δηλώνεται πως η δικαστική εξουσία 

ενεργείται από τα δικαστήρια και οι δικαστικές αποφάσεις εκτελούνται στο όνομα του 

Βασιλιά.

Σύμφωνα με το άρθρο 15, η νομοθετική εξουσία ασκείται από το Βασιλιά, τη Βουλή και 

τη Γερουσία. Η νομοθετική πρωτοβουλία και το δικαίωμα κύρωσης των νόμων ανήκει στο 

Βασιλιά. Τέλος, η εκτελεστική εξουσία ανήκει στο Βασιλιά που έχει και το δικαίωμα του 

διορισμού των Υπουργών, όπως και της διάλυσης – χωρίς περιορισμούς – της Βουλής.

Συμπερασματικά, αν και το ζητούμενο κατά τη διαδικασία διαμόρφωσης του 

Συντάγματος ήταν ο περιορισμός των εξουσιών του Βασιλιά, διαπιστώνεται ότι τελικά με 

αυτό συγκέντρωνε εκτεταμένες αρμοδιότητες.

ΘΕΜΑ Δ

Δ1. Από το σχολικό βιβλίο σελ. 154

     «Τις αντικειμενικές συνθήκες. Η ΕΑΠ διέκρινε … παραμεθόριες περιοχές»

      Σχετικά με το κείμενο με ποιους λόγους η ΕΑΠ, κατά την αποκατάσταση των προσφύγων, 

έδωσε το βάρος στη γεωργία.

1. «Σε καμία χώρα … δρόμους»

2. «Η όλη προσπάθεια … 10,5 εκατομμύρια»

3. «Είναι αλήθεια … αναταραχές»

4. «Δεν υπήρχε απλός τρόπος … πληθυσμός»

5. «Οι αγροτικές περιοχές … τόσο το καλύτερο»

Ακολουθεί η ανάλυση του πίνακα (πίνακας 2, σελ. 155) με συνδυασμό των αριθμητικών 

δεδομένων και των ιστορικών γνώσεων.

Ο συγκεκριμένος πίνακας παρουσιάζει την κατανομή του προσφυγικού πληθυσμού κατά 

γεωγραφικά διαμερίσματα ανά την ελληνική επικράτεια.

Από τα πρώτα στοιχεία του πίνακα  διαφαίνεται ότι το μεγαλύτερο μέρος του 

προσφυγικού πληθυσμού εγκαταστάθηκε στο γεωγραφικό διαμέρισμα της Μακεδονίας, και 

μάλιστα σε ποσοστό 52,2%, δηλαδή 638.253 πρόσφυγες. Είναι γνωστό, ότι έγινε προσπάθεια 

εκ μέρους της Επιτροπής  Αποκατάστασης Προσφύγων να εγκατασταθούν καλλιεργητές 

δημητριακών σε  πεδινές εκτάσεις της Μακεδονίας, καπνοπαραγωγοί σε κατάλληλα εδάφη 

της Ανατολικής Μακεδονίας και σηροτρόφοι στην Έδεσσα.  Επιπρόσθετα, σημαντικός 

αριθμός προσφύγων είχε ήδη καταφύγει στη Μακεδονία, πριν την καταστροφή του 1922.

Η Ε.Α.Π. έδωσε βάρος στην αγροτική αποκατάσταση των προσφύγων εφόσον στη 

Μακεδονία υπήρχαν αρκετά μουσουλμανικά κτήματα, καθώς και κτήματα  Βουλγάρων 

μεταναστών που είχαν προκύψει με τη Συνθήκη του Νεϊγύ (1919).

Το δεδομένο αυτό θα καθιστούσε τους πρόσφυγες αυτάρκεις σε βραχύ χρονικό διάστημα

και φυσικά θα συντελούσε στην αύξηση της αγροτικής παραγωγής. Τέλος, με αυτή την 

επιλογή θα καλυπτόταν το δημογραφικό κενό που είχε δημιουργηθεί με την αναχώρηση 

μουσουλμάνων και Βουλγάρων και με τη λειψανδρία που είχε προκληθεί από τους συνεχείς 

πολέμους. Επιπλέον, έτσι εποικίζονταν παραμεθόριες περιοχές και ενισχύονταν τα επισφαλή 

– πχ. από βουλγαρικό κίνδυνο – βόρεια σύνορα της χώρας.

Όσον αφορά τη Δυτική Θράκη, όπου κατέφυγαν 107.607 πρόσφυγες (δηλαδή ποσοστό 

8,8% του συνολικού αριθμού προσφύγων), έγινε προσπάθεια από την Ε.Α.Π. να 

εγκατασταθούν καλλιεργητές δημητριακών, καπνοπαραγωγοί και σηροτρόφοι (στο Σουφλί). 

Όπως αναφέρθηκε και για την περίπτωση της Μακεδονίας, το κράτος έθεσε ως 

προτεραιότητά του την εγκατάσταση σημαντικού όγκου προσφύγων στη Δυτική Θράκη 

αφού και εδώ υπήρχε η δυνατότητα αξιοποίησης μουσουλμανικών κτημάτων και κτημάτων

Βουλγάρων μεταναστών που είχαν αποχωρήσει από την Ελλάδα από τη Συνθήκη του Νεϊγύ.

Με αντίστοιχη λογική, η επιτροπή αποσκοπούσε στην κάλυψη  του δημογραφικού κενού 

λόγω των μετακινήσεων πληθυσμών  και των συνεχών πολέμων (Βαλκανικοί Πόλεμοι, 1ος 

Παγκόσμιος Πόλεμος, Ουκρανική εκστρατεία και Μικρασιατικός Πόλεμος).

Κριτικές για Αρχαία Γ' Λυκείου

Τα θέματα των Αρχαίων Ελληνικών είναι, το μεν διδαγμένο κείμενο η πέμπτη και η έκτη ενότητα στο σχολικό βιβλίο από τα Ηθικά Νικομάχεια του Αριστοτέλη, το δε αδίδακτο από τις Ιστορίες του Θουκυδίδη, βιβλίο έβδομο, κεφάλαιο 61 (Δημηγορία του Νικία).

Τα θέματα είναι σαφώς διατυπωμένα και ανταποκρίνονται, σε μεγάλο βαθμό, στις γνώσεις που έχουν αποκτήσει  οι μαθητές.

Διδαγμένο κείμενο
Το κείμενο αναφέρεται στην πραγμάτωση της ηθικής αρετής και στον τρόπο με τον οποίο αυτή καθιστά τον άνθρωπο ικανό να εκτελέσει το προορισμένο γι΄ αυτόν έργο.

Ερωτήσεις

Β1. Ζητείται ο συσχετισμός ηθικής αρετής και ηδονής-λύπης, όπως εξηγείται από τον Αριστοτέλη στο συγκεκριμένο απόσπασμα του κειμένου.

Β2. Ζητείται ο ορισμός και η συσχέτιση τριών αριστοτελικών εννοιών.

Και οι δύο ερωτήσεις είναι ερωτήσεις κατανόησης του νοήματος του κειμένου, με εύκολη απάντηση που ενισχύεται από τα σχόλια του σχολικού βιβλίου.

Β3. Η ερώτηση αποτελεί αναπαραγωγή σχετικής παραγράφου στην Εισαγωγή του σχολικού βιβλίου (σελίδα 141). Απαιτεί απλώς απομνημονευτική ικανότητα και όχι κριτική επεξεργασία των πληροφοριών εκ μέρους των μαθητών.

Β4. Η ερώτηση δεν παρουσιάζει ειδική δυσκολία στα περισσότερα ζητούμενά της.

Μια ενδεικτική απάντηση θα μπορούσε να είναι:
σχεδόν =ἕξεων
αχάριστος=χαίρων
ασήμαντος= σημείων
ενδεής=δεινά
πρόφαση=φησίν
διαμονή=μεῖναι
ἂρτιος=ἀρετή
τελεσίδικος=ἀποτελεῖ
δημαγωγός=ἦχθαι
καταδρομικό=δραμεῖν.

Αδίδακτο κείμενο
Γ1. Ενδεικτική μετάφραση  στα νέα ελληνικά:Στρατιώτες, και των  Αθηναίων και των άλλων συμμάχων, ο αγώνας ο μελλοντικός θα είναι  εξίσου κοινός για όλους, και για τη σωτηρία (την προσωπική) και για την πατρίδα του καθενός, όχι λιγότερο απ’ ὀ, τι για τους αντιπάλους. Διότι, αν νικήσουμε τώρα με τα πλοία, θα έχει  κάποιος  τη δυνατότητα να ξαναδεί την  πόλη του, όπου και αν βρίσκεται αυτή. Δεν πρέπει να χάνετε το θάρρος σας, ούτε να παθαίνετε αυτό ακριβώς  που παθαίνουν οι εντελώς άπειροι άνθρωποι, οι οποίοι, αν αποτύχουν στις πρώτες μάχες, έπειτα για πάντα φοβούνται πως θα παθαίνουν τις ίδιες συμφορές. Αλλά και όσοι από τους Αθηναίους είστε παρόντες, έχοντας ήδη την εμπειρία πολλών πολέμων, και όσοι από τους συμμάχους, που πάντα εκστρατεύετε μαζί μας, θυμηθείτε τα απροσδόκητα που συμβαίνουν στους πολέμους.

Γ2. Οι απαντήσεις που ζητούνται, επισημαίνουμε, είναι δυσκολίας παρόμοιας με τις αντίστοιχες στις προαγωγικές εξετάσεις του Γυμνασίου:
ἀγῶνας
ναῦ
αἷσπερ
προτέροις
σφαλεῖσι
κράτει
ἐφορᾶν
πείσεται
σχοίην
ἐμνήσθησαν  

Γ3α. Απαιτείται απλή γνώση των βασικών συντακτικών δομών:
στρατιῶται=επιθετικός προσδιορισμός στο ἄνδρες
τῳ=δοτική προσωπική από το απρόσωπο ρήμα  ἒστι
ἀθυμεῖν=τελικό απαρέμφατο, υποκείμενο του απροσώπου ρήματος οὐ χρή
τῶν ἀνθρὠπων=γενική διαιρετική από το επίθετο υπερθετικού βαθμού ἀπειρότατοι
ταῖς ξυμφοραῖς=δοτική αντικειμενική από το επίθετο ὁμοίαν
τῶν παραλόγων= αντικείμενο του ρήματος μνήσθητε

Γ3β. Η περίοδος μπορεί να μετατραπεί ως εξής:
Α. ὁ Νικίας εἶπεν   ὅτι, εἰ κρατήσειεν ταῖς ναυσίν, εἴη τῳ τήν ὑπάρχουσάν που οἰκείαν πόλιν ἐπιδεῖν.

Β. ὁ Νικίας εἶπεν,  εἰ κρατήσειεν ταῖς ναυσίν, εἶναι τῳ τήν ὑπάρχουσάν που οἰκείαν πόλιν ἐπιδεῖν.

Στην περίπτωση αυτή υπάρχει συντακτική αμφισημία, την οποία οφείλουν να προσέξουν οι βαθμολογητές, επειδή, σύμφωνα με το σχολικό συντακτικό (σ. 167), μπορεί να θεωρηθεί ότι το περιεχόμενο της δευτερεύουσας πρότασης φανερώνει γνώμη του υποκειμένου, οπότε στον πλάγιο λόγο διατηρείται η υποτακτική της υποθετικής πρότασης.

Η ΠΕΦ θεωρεί ότι η επί σειρά ετών στερεότυπη διατύπωση των θεμάτων στα αρχαία ελληνικά πρέπει να αναθεωρηθεί, προκειμένου να υπάρξει ανανέωση και διαβάθμιση δυσκολίας των ερωτήσεων. Καλό θα ήταν να εξεταστεί και η άποψη ότι δεν είναι αναγκαία  η μετάφραση του διδαγμένου κειμένου, που αναπαράγει ακριβώς όσα έχουν λεχθεί στην τάξη. Καθίστανται, επομένως, επιτακτικά: η ανανέωση, η αναβάθμιση και ο εμπλουτισμός των θεμάτων, σε μια συνολική αντιμετώπιση όχι μόνο της αξιολόγησης, αλλά και της διδακτέας ύλης του μαθήματος των αρχαίων ελληνικών στο Γενικό Λύκειο.

Από την Πανελλήνια Ένωση Φιλολόγων

Απαντήσεις Αρχαία Γ' Λυκείου πανελλήνιες 2012

Α1.

Γιατί η ηθική αρετή συσχετίζεται με τις ευχαριστήσεις και τις δυσαρέσκειες· γιατί

εξαιτίας της ευχαρίστησης κάνουμε τα τιποτένια πράγματα, ενώ εξαιτίας της

δυσαρέσκειας μένουμε μακριά από τα ωραία πράγματα. Γι’ αυτό πρέπει να έχουμε

πάρει από την μικρή ηλικία εκείνη την αγωγή που θα μας κάνει, όπως ο Πλάτωνας

ισχυρίζεται, ώστε να ευχαριστιόμαστε και να δυσαρεστούμαστε γι’ αυτά που πρέπει·

γιατί αυτή είναι η σωστή παιδεία.

Απαιτείται όμως όχι μόνο έτσι να το πούμε, ότι δηλαδή (η αρετή είναι) μια έξη, αλλά

και τι λογής έξη. Πρέπει λοιπόν να λεχθεί ότι κάθε αρετή, όποιου πράγματος είναι

αρετή, και το ίδιο το πράγμα το κάνει να φτάσει στην τέλεια κατάστασή του και το

έργο του το βοηθά να εκτελέσει με το σωστό τρόπο, όπως για παράδειγμα η αρετή του

ματιού κάνει το μάτι    αξιόλογο και   το   έργο  του· διότι χάρη στου ματιού την αρετή

βλέπουμε καλά. Όμοια η αρετή   του αλόγου κάνει  το άλογο και αξιόλογο και καλό

στο να τρέχει και να μεταφέρει τον αναβάτη και να αντιμετωπίσει τους    εχθρούς. Αν

λοιπόν αυτό   για    όλα        έτσι είναι,   και  του  ανθρώπου   η  αρετή θα είναι έξη

χάρη στην οποία ο άνθρωπος γίνεται καλός και χάρη στην οποία  σωστά θα επιτελεί

το  έργο  του.

Β1.

Στο παρατιθέμενο απόσπασμα ο Αριστοτέλης αναφέρεται στο ασφαλές, κατά τη

γνώμη του, κριτήριο («σημεῖον») με το οποίο μπορεί να διαπιστωθεί το είδος των

«ἕξεων» που τείνει να διαμορφώσει και να παγιώσει κάποιος άνθρωπος. Το κριτήριο

αυτό είναι το αίσθημα της χαράς («ἡδονὴν») ή της λύπης («λύπην») που νιώθει κανείς

κατά την τέλεση μιας πράξης. Για παράδειγμα, αναφέρει ότι κάποιος που απέχει από

τις σωματικές ηδονές και αισθάνεται χαρά γι’ αυτό είναι εγκρατής («ὁ μὲν γὰρ

ἀπεχόμενος τῶν σωματικῶν ἡδονῶν καὶ αὐτῷ τούτῳ χαίρων σώφρων»), ενώ αυτός που λυπάται και δυσφορεί με τη συγκεκριμένη κατάσταση είναι ακόλαστος, ακόμα κι

αν την υπομένει («ὁ δ’ ἀχθόμενος ἀκόλαστος»). Κατά τον ίδιο τρόπο, κάποιος που

αντιμετωπίζει με χαρά ή, έστω, χωρίς λύπη τις δυσχέρειες ή τους κινδύνους που

συναντά στη ζωή του, είναι ανδρείος («ὁ μὲν ὑπομένων τὰ δεινὰ καὶ χαίρων ἢ μὴ

λυπούμενος γε ἀνδρεῖος»), ενώ αυτός που στενοχωριέται και φοβάται όταν καλείται

να αντιμετωπίσει τέτοιες καταστάσεις, είναι δειλός, ακόμη κι αν τις αντιμετωπίζει («ὁ

δὲ λυπούμενος δειλός»).

Τούτο σημαίνει ότι στον άνθρωπο που έχει κατακτήσει τις ηθικές αρετές και τις έχει

καταστήσει σταθερό και μόνιμο γνώρισμα του χαρακτήρα του, υπάρχει αντιστοιχία

μεταξύ ενεργειών και ψυχικών διαθέσεων: η εκδήλωση ηθικά αποδεκτών

συμπεριφορών (αυτοκυριαρχία, γενναιότητα, δικαιοσύνη κ.τ.λ.) συνοδεύεται από

ευάρεστες, θετικές συναισθηματικές διαθέσεις (χαρά, ικανοποίηση, ψυχική ευφορία),

ενώ η εκδήλωση ηθικά απαράδεκτων και κατακριτέων (ακολασία, δειλία, αδικία

κ.τ.λ.) συνοδεύεται από δυσάρεστες, αρνητικές συναισθηματικές διαθέσεις (λύπη,

στενοχώρια, δυσφορία). Αντίθετα, στον άνθρωπο που δεν έχει κατακτήσει τις

συγκεκριμένες ιδιότητες, συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο: η τέλεση ηθικά αξιέπαινων

πράξεων του προκαλεί δυσάρεστα, αρνητικά συναισθήματα, ενώ η διάπραξη ηθικά

απαράδεκτων ενεργειών του προκαλεί ευάρεστα, θετικά συναισθήματα.

Μετά την παράθεση των παραπάνω παραδειγμάτων, ο Σταγειρίτης φιλόσοφος,

σύμφωνα με την πάγια συνήθειά του, διατυπώνει το γενικό συμπέρασμα που

συνάγεται με βάση αυτά: οι ηθικές αρετές συνδέονται άρρηκτα με τα συναισθήματα

της ηδονής και της λύπης, με τις ευάρεστες ή τις δυσάρεστες συναισθηματικές

διαθέσεις («περὶ ἡδονὰς γὰρ καὶ λύπας ἐστὶν ἡ ἠθικὴ ἀρετή»). Γι’ αυτό και η επιδίωξη

της ηδονής οδηγεί ένα άτομο στην τέλεση μιας ηθικά επιλήψιμης πράξης, παρότι

γνωρίζει ότι είναι τέτοια, ενώ η επιθυμία αποφυγής της λύπης τον κάνει να απέχει

από την εκτέλεση μιας ηθικά αξιέπαινης ενέργειας («διὰ μὲν γὰρ τὴν ἡδονὴν τὰ

φαῦλα πράττομεν, διὰ δὲ τὴν λύπην τῶν καλῶν ἀπεχόμεθα»).

Σε αντίθεση με τον νοησιαρχικό Σωκράτη, που συνέδεε τις ηθικές ιδιότητες με τις

διανοητικές και μόνο λειτουργίες του ανθρώπου, ο Αριστοτέλης τις συναρτά και με

τον συναισθηματικό του κόσμο, τις παρορμήσεις του, τις επιθυμίες του, τον ψυχισμό

του. Για τον Σταγειρίτη φιλόσοφο, δεν αρκεί να γνωρίζει κανείς τι είναι σώφρον,

ανδρείο ή δίκαιο για να το πράξει, αλλά είναι απαραίτητο και να θέλει, να επιθυμεί

να το κάνει. Η σύνδεση αυτή των ηθικών πράξεων με τις ψυχικές διαθέσεις, του

χαρακτήρα ενός ατόμου με τον ψυχισμό του, έκανε αρκετούς μελετητές να

θεωρήσουν τον Αριστοτέλη ως θεμελιωτή και μακρινό πρόδρομο της σύγχρονης

επιστήμης της ψυχολογίας.

Εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς ότι η λ. «ἡδονὴ» έχει στη συγκεκριμένη περικοπή («διὰ

μὲν γὰρ τὴν ἡδονὴν τὰ φαῦλα πράττομεν») αρνητικό σημασιολογικό περιεχόμενο, σε

αντίθεση με την προηγούμενη περίοδο («τὴν ἐπιγινομένην ἡδονήν… τοῖς ἔργοις»),

που είχε θετικό. Για τον Αριστοτέλη, οι έμφυτες τάσεις του ανθρώπου, όπως είναι το

συναίσθημα της ηδονής ή της λύπης, είναι από μόνες τους ηθικά ουδέτερες. Αποκτούν

θετικό ή αρνητικό χαρακτήρα σε συνδυασμό με την πράξη (καλή ή κακή) που αυτές

συνοδεύουν. Έτσι, «καλή» είναι η ηδονή που αισθάνεται κανείς όταν τελεί μια

ενάρετη πράξη, και «κακή» είναι η ηδονή που αισθάνεται όταν διαπράττει μια φαύλη ενέργεια.

Β2.

α)

ἕξις: Η λέξη «ἕξις» παράγεται από το θέμα σεχ- του ρ. ἔχω και την παραγωγική

κατάληξη -σις, που δηλώνει ενέργεια του υποκειμένου (σέχ-σις, ἕχ-σις, ἕξις). Έτσι, με

τον όρο αυτό δηλωνόταν αρχικά η κατοχή, η απόκτηση ενός οποιουδήποτε

πράγματος, αλλά και η προσπάθεια που καταβαλλόταν για την απόκτησή του. Στη

συνέχεια, η λέξη αυτή μεταβλήθηκε σημασιολογικά και δήλωνε πλέον τη σταθερή και

μόνιμη ιδιότητα του χαρακτήρα ενός ανθρώπου, που απέκτησε μέσω της

συστηματικής και μακροχρόνιας άσκησης συγκεκριμένων ενεργειών. Στη νέα

ελληνική γλώσσα η λέξη «έξη» δηλώνει τη συνήθεια που αποκτά κανείς μέσα από

την επαναληπτική τέλεση συγκεκριμένων πράξεων ή από τη συνεχή επίδραση ενός

συγκεκριμένου παράγοντα ή παραγόντων. Κατά συνέπεια, όπως προκύπτει και από

την αρχαία αλλά και από τη σύγχρονη σημασία της, η λέξη αυτή αναφέρεται στον

χαρακτήρα ενός ανθρώπου, ο οποίος με τη σειρά του διαμορφώνεται σε βάθος χρόνου

με την επανάληψη συγκεκριμένων πράξεων, συμπεριφορών και ψυχικών

αντιδράσεων.

ἀρετή: Η λέξη «ἀρετὴ» είχε στην αρχαία ελληνική γλώσσα ευρύτερο από ό,τι σήμερα

σημασιολογικό περιεχόμενο. Συγκεκριμένα, δήλωνε γενικά την υπεροχή ή την

ιδιαίτερη ικανότητα ενός οποιουδήποτε έμβιου ή άβιου όντος, φυσικού ή τεχνητού

δημιουργήματος, στην επιτέλεση μιας συγκεκριμένης δραστηριότητας, ασχολίας ή

λειτουργίας. Υπ’ αυτή την έννοια, οι αρχαίοι Έλληνες έκαναν λόγο για την «ἀρετὴν»

του πολεμιστή (ανδρεία), του δρομέα (ταχύτητα), του τεχνίτη ή του πολίτη, για την

«ἀρετὴν» ενός ζώου, ενός δέντρου, ενός εργαλείου ή ενός κτίσματος, όπως και για την

«ἀρετὴν» ενός οργάνου ή μέλους του ανθρώπινου σώματος: του ματιού (όραση), του

ποδιού (βάδισμα) κ.λπ.

ἔργον: Κοινή είναι η αντίληψη τόσο στον Πλάτωνα όσο και στον Αριστοτέλη ότι κάθε

έμβιο ή άβιο ον, φυσικό ή τεχνητό δημιούργημα, αλλά και κάθε μέλος ή όργανο του

σώματος είναι προορισμένο από τη φύση ή από τον κατασκευαστή του να επιτελέσει

μια συγκεκριμένη δραστηριότητα ή λειτουργία («ἔργον»), που θα το οδηγήσει στην

ολοκλήρωση, στην τελείωσή του, στο αριστοτελικό «τέλος» του. Έτσι, και οι δύο

στοχαστές κάνουν συχνά λόγο στις φιλοσοφικές πραγματείες τους για το «ἔργον» του

οφθαλμού, του χεριού ή του ποδιού, για το «ἔργον» του ναυπηγού, του κιθαριστή ή

του οικοδόμου, αλλά και για το «ἔργον» του αργαλειού, του ίππου ή του ανθρώπου.

Όσον αφορά, μάλιστα, τα έμβια όντα, ο Αριστοτέλης υποστηρίζει ότι φέρουν μέσα

τους, από τη στιγμή της δημιουργίας τους, την «ἀρχὴν κινήσεώς» τους, δηλαδή τη

δυνατότητα της σταδιακής εξέλιξής τους, ωσότου φτάσουν, μέσα από την επιτέλεση

του «ἔργου» τους, στη φυσική ολοκλήρωσή τους. Ως «τέλος» του ανθρώπου ο

Σταγειρίτης φιλόσοφος ορίζει την ευδαιμονία και ως «ἔργον» του, που τον οδηγεί σε

αυτή, θεωρεί την ηθική πράξη, την ορθή συμπεριφορά (γι’ αυτό και «εὐδαίμων» είναι

ο ενάρετος άνθρωπος). Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, ότι στην αρχαία ελληνική γλώσσα

η ρηματική περίφραση «εὖ πράττω» δήλωνε τόσο την ενάρετη πράξη («εὖ πράττειν»)

όσο και την ευδαιμονία («εὖ ζῆν»).

β) Ο Αριστοτέλης, στην προσπάθειά του να ορίσει την ηθική αρετή, διαπιστώνει ότι

αυτή αποτελεί μια μορφή «ἕξεως». Προκειμένου να καταστήσει πληρέστερο τον

ορισμό του, διερευνά στη συνέχεια τι είδους «ἕξις» είναι η ηθική αρετή («ποία τις»),

ποια είναι δηλαδή η «ειδοποιός διαφορά» της έναντι των «ἕξεων» εκείνων που

συνιστούν μορφές φαυλότητας, ηθικής μειονεξίας. Για τον σκοπό αυτό, ο φιλόσοφος

εντοπίζει αρχικά τις δύο βασικές λειτουργίες που η «ἀρετὴ» γενικά επιτελεί σε

οποιοδήποτε φυσικό ή τεχνητό δημιούργημα.

Έτσι, υποστηρίζει ότι η «ἀρετὴ» οποιουδήποτε φυσικού ή τεχνητού δημιουργήματος:

· οδηγεί αυτό το ίδιο στην ολοκλήρωση, στην τελείωσή του («αὐτό τε εὖ ἔχον

ἀποτελεῖ») και

· το καθιστά ικανό να επιτελέσει με άρτιο τρόπο το «ἔργον», τη δραστηριότητα

εκείνη για την οποία η φύση ή ο κατασκευαστής του το έχει προορίσει («καὶ τὸ

ἔργον αὐτοῦ εὖ ἀποδίδωσιν»).

Μετά την παράθεση μιας σειράς παραδειγμάτων, μέσω των οποίων επιβεβαιώνει την

παραπάνω θέση του, ο Αριστοτέλης οδηγείται στη διαπίστωση ότι «καὶ ἡ τοῦ

ἀνθρώπου ἀρετὴ εἴη ἂν ἡ ἕξις ἀφ’ ἧς ἀγαθὸς ἄνθρωπος γίνεται καὶ ἀφ’ ἧς εὖ τὸ ἑαυτοῦ

ἔργον ἀποδώσει», δηλαδή ότι η ανθρώπινη αρετή είναι μία «ἕξις» που και τον ίδιο τον

άνθρωπο τον καθιστά «ἀγαθόν», ενάρετο, ηθικά ολοκληρωμένο, αλλά και του

παρέχει τη δυνατότητα να επιτελέσει με επιτυχία το «ἔργον» που η φύση τού έχει

αναθέσει (κατάκτηση της ευδαιμονίας).

Β3.

Σχολικό βιβλίο σελ. 141: Είκοσι χρόνια … αν είναι να σωθεί η αλήθεια;

Β4.

σχεδόν: ἕξεων, ἀπεχόμενος, ἀπεχόμεθα, ἕξις, ἕχον, ἕχει

αχάριστος: χαίρων, χαίρειν

ασήμαντος: σημεῖον

ενδεής: δεῖ

πρόφαση: φησίν

διαμονή: ὑπομένων, μεῖναι

άρτιος: ἀρετή

τελεσίδικος: ἀποτελεῖ

δημαγωγός: ἦχθαι

καταδρομικό: δραμεῖν

Γ1.

Άνδρες στρατιώτες και από την πλευρά των Αθηναίων και από την πλευρά των

άλλων συμμάχων, ο αγώνας βέβαια που μας προσμένει είναι με τον ίδιο τρόπο κοινός

για όλους ανεξαιρέτως, και για τη σωτηρία και για την πατρίδα που ο καθένας έχει,

περισσότερο μάλιστα απ’ ότι είναι για τους εχθρούς μας· γιατί αν τώρα νικήσουμε με

τα πολεμικά μας πλοία, είναι δυνατό στον καθένα να ξαναδεί την ιδιαίτερη πατρίδα που έχει κάπου. Και δεν πρέπει να χάνετε το θάρρος σας ούτε να παθαίνετε αυτό

ακριβώς το οποίο παθαίνουν οι πιο άπειροι από τους ανθρώπους, οι οποίοι όταν

χάσουν στις πρώτες μάχες, μετά απ’ αυτό έχουν  για πάντα την προσδοκία του φόβου

όμοια με τις συμφορές. Αλλά και όσοι από τους Αθηναίους βρίσκεστε εδώ, επειδή

έχετε την εμπειρία πολλών πολέμων που έχουν διεξαχθεί μέχρι τώρα, και όσοι από

τους συμμάχους, επειδή κάθε φορά παίρνετε μέρος μαζί μας στις εκστρατείες, να

θυμηθείτε τα παράδοξα που συμβαίνουν στη διάρκεια των πολέμων.

Γ2.

ἀγών: τοὺς ἀγῶνας

ναυσίν: ὦ ναῦ

ὅπερ: αἷσπερ

πρώτοις: τοῖς προτέροις

σφαλέντες: τοῖς σφαλεῖσι(ν)

κρατήσωμεν: κράτει

ἐπιδεῖν: ἐφορᾶν

πάσχειν: πείσεται

ἔχουσιν: σχοίην

μνήσθητε: ἐμνήσθησαν

Γ3α.

στρατιῶται: ονοματικός ομοιόπτωτος επιθετικός προσδιορισμός στο ἄνδρες

τῳ: δοτική προσωπική από το απρόσωπο ρήμα ἕστι

ἀθυμεῖν: τελικό απαρέμφατο ως υποκείμενο στο απρόσωπο ρήμα οὐ χρή

τῶν ἀνθρώπων: γενική διαιρετική ως ετερόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός στο

ἀπειρότατοι

ταῖς ξυμφοραῖς: δοτική αντικειμενική ως ετερόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός στο

ὁμοίαν

τῶν παραλόγων: αντικείμενο στο ρήμα μνήσθητε (ρήμα μνήμης συντάσσεται με

γενική)

Γ3β.

Ὁ Νικίας εἶπεν εἰ κρατήσαιεν / κρατήσειαν ταῖς ναυσίν, εἶναι τῳ τὴν ὑπάρχουσάν που

οἰκείαν πόλιν ἐπιδεῖν (ειδικό απαρέμφατο).

Ὁ Νικίας εἶπεν εἰ κρατήσαιεν / κρατήσειαν ταῖς ναυσίν, ὅτι εἴη τῳ τὴν ὑπάρχουσάν

που οἰκείαν πόλιν ἐπιδεῖν (δευτερεύουσα ειδική πρόταση).

Καρυωτάκης - Πολυδούρη

Ο Κώστα Καρυωτάκης και η Μαρία Πολυδούρη υπήρξαν αξιόλογοι ποιητές, αλλά και τραγικοί εραστές, που οδηγήθηκαν εν τέλει στον θάνατο. Πολλά έχουν γραφτεί για το ποιητικό τους έργο, αλλά ελάχιστα έχουν δει το φως της δημοσιότητας για το ερωτικό τους ειδύλλιο και τον ψυχισμό των δύο ποιητών.

Είναι Απρίλης του 1922 όταν μετατίθεται στην Νομαρχία Αθηνών η Μαρία Πολυδούρη. Ανάμεσα στους συναδέλφους της η εικοσιενός χρονών Μαρία θα ξεχωρίσει τον Κώστα Καρυωτάκη. Διστακτικά στην αρχή, με μεγαλύτερη τόλμη αργότερα λαμβάνει μέρος στις φιλολογικές συζητήσεις του γραφείου, γεγονός που την βοηθάει να οργανώσει τις σκέψεις της και να πλουτίσει τις γνώσεις της.

Ο έρωτας τους δεν θα αργήσει να ξεσπάσει. Ο Καρυωτάκης εντυπωσιάζεται από τα μαύρα εξαίσια μάτια της, το κυπαρισσένιο κορμί της, το γεμάτο ψυχικότητα πρόσωπο της, μα προπαντός από τον ιδιόρρυθμο χαρακτήρας της μ' όλες τις απότομες μεταπτώσεις. Η Πολύδουρη απ' την πλευρά της βλέπει στο πρόσωπο του ποιητή, την αναγνωρισμένη επιβολή του στην ποίηση, ενώ την έλκει και η ανάγκη να αποκτήσει έναν οδηγό στις πρώτες της λογοτεχνικές αναζητήσεις, τρέφοντας ταυτόχρονα την ελπίδα ότι το φτωχό κορμί του ποιητή κρύβει έναν ελεύθερο του αναστήματος της.

Πράγματι η Πολυδούρη ήταν πολύ μπροστά για την εποχή της, αφού συνήθιζε κοινές εξόδους με άντρες και συναδέλφους της -γεγονός απαγορευτικό για την εποχή αλλά τολμούσε να προτείνει όλα όσα ο Καρυωτάκης έπρεπε να προτείνει. Να αγαπηθούν, να συνδεθούν, να φιληθούν, με τολμηρότερο όλων την πρόταση γάμου που του έκανε. Ο Καρυωτάκης αντίθετα την φοβάται. Με έμφυτη δειλία κρύβεται πίσω από την πρόφαση της κομπλεξικής του εμφάνισης και στο τέλος απαρνιέται τον έρωτα της Πολυδούρη.

Χαρακτηριστικά αναφέρει για την περίπτωση Καρυωτάκη, ο Βαρίκας: «Ο εγωκεντρισμός του τον απομακρύνει από τον έρωτα.... Ο Καρυωτάκης μαζί με όλη την γενιά του διακρίνεται ακριβώς από τον πιο αρρωστημένο σκεπτικισμό. Η αφηρημένη σκέψη, η προσπάθεια του υπολογισμού και των πιο ελαχίστων λεπτομερειών κάθε μας κίνησης, η έμμονη ιδέα του μάταιου κάθε προσπάθειας μας, με την οποίαν πλησιάζει τα γεγονότα, δεν τον αφήνει ελεύθερο να χαρεί αυτή καθ' αυτή την ενέργεια έξω και μακρυά από τα αποτελέσματα της. (...) Ο σκεπτικισμός στένεψε απελπιστικά τον εσωτερικό του κόσμο. Αποξήρανε κάθε ζωϊκό χυμό του. Ανάμεσα στον εαυτό του και στον εξωτερικό κόσμο παρεμβαίνει πάντα το σκοτεινό φάσμα του σκεπτικισμού και της απαισιοδοξίας του που παραμορφώνει τις εικόνες του και εξαφανίζει τον πλούτο της ποικιλίας του.»

Παρ' όλα αυτά η θέρμη της σχέσης τους φαίνεται μέσα από τα κείμενα που έχουν σωθεί. Το Μάη του 1922 γράφει ο Καρυωτάκης «Χρυσή μου, γιατί με ρωτάς αν πονώ στη σκέψη ότι μ' αγαπάς έτσι; Πονώ επειδή σ' αγαπώ περισσότερο από όσο εφαντάστηκα ότι μπορούσα ποτέ ν' αγαπήσω. Τι έχω κάμει λοιπόν για να μη με πιστεύεις ακόμη; (...) Ένα «Τάκη!» ή ένα «που είσαι;», καθώς τα βάζεις εκεί που πρέπει φτάνουν βαθιά στην καρδιά μου. Ήθελα πράγματι να είμαστε, έστω και πουλιά, στο θαυμάσιο εκείνο τοπίο (...) καλύτερα όμως -το ομολογώ- άνθρωποι, αλλά πιο απλοϊκοί πιο ελεύθεροι από τώρα...»

Αλλά και η Πολυδούρη στο ημερολόγιο της, το Μάη του 1922 εξομολογείται: «Τον αγαπώ, τον αγαπώ καμμιά αμφιβολία πιά! (...) Απελπισμένε μου ποιητή θα σε αγαπήσω άραγε όσο θέλω ν' αγαπήσω, όσο σου πρέπει;» Ενώ αργότερα σε ένα σπαρακτικό γράμμα τον καλούν να ζήσουν μαζί: «Έλα, Τάκη, να ζήσουμε μαζί... να ιδείς πόσο γλυκιά, πόσο ανακουφιστική θα ‘μαι σε σένα. Δεν είναι δύσκολο, μα καθόλου δύσκολο. Ξέρω όλα τα εμπόδια, όλες τις συνέπειες. Είμαστε φτωχοί και οι δυό, αλλά τι μ' αυτό; μήπως τώρα που ήμαστε χωριστά δεν είμαστε φτωχοί και χωρίς καμιά ελπίδα να γίνουμε πλούσιοι; Δύο δωμάτια μας φτάνουν.»

Η οριστική απάντηση του Καρυωτάκη θα δοθεί σ' έναν περίπατο τους στο Φάληρο. Θα αρνηθεί την πρόταση της Πολυδούρη επικαλούμενος ότι δεν έχει το δικαίωμα να παντρευτεί καμιά γυναίκα, γιατί πάσχει από χρόνιο αφροδίσιο νόσημα. Στην πραγματικότητα η Πολυδούρη δεν θα τον πιστέψει, υποθέτοντας ότι ο καλός της δε θέλει να την παντρευτεί επειδή έχει αποκτήσει κακή φήμη με τον τρόπο ζωής που κάνει. Η πτώση του στα μάτια της είναι μοιραία και χωρίζουν Της προτείνει να συνεχίσουν την φιλία τους και την διαβεβαιώνει ότι δεν θα πάψει να την αγαπά. Αυτή όμώς νοιώθει μειωμένη και ταπεινωμένη. Θα δεχτεί την αλλαγή μορφής στη σχέση τους και θα κρύψει τον σπαραγμό της έως ότου έξη χρόνια μετά, θα γράψει πλημμυρισμένη από τύψεις:

«Το λίγο που σου απόμεινε, την ύστερνη ζωή σου

σε αγάπη την μετάβαλες και μου την είχες δώσει.

Εγώ κι αν όλη τη ζωή μου ονόμασα δική σου

τι σούχα δώσει να χαρείς από μια αγάπη τόση;

Και νόμιζαν πως έδινα, περήφανη να κρύβω

το θησαυρό που γέμιζε μέσα μου και χανόταν.

Ά τώρα κάτω απ' τη φριχτή τύψη αυτή θα σκύβω

πως ούτε πήρα το άξιο σου δώρο που μου δινόταν»

Θα πρέπει εδώ να αναφέρουμε ότι για την οικογένεια του Καρυωτάκη, η Πολυδούρη και ο έρωτας των δύο δημιουργών δεν υπήρχαν, γεγονός που αποδέχεται σε μικρότερο βαθμό και ο στενός φίλος του Καρυωτάκη, Ο Σακελλαριάδης, επισημαίνοντας ότι «η λιγόχρονη ερωτική φιλία των δύο ποιητών ήταν για τον Καρυωτάκη ένα απλό αισθηματικό επεισόδιο.»

Οι συναντήσεις τους μετά τον χωρισμό είναι ελάχιστες. Στην πιο χαρακτηριστική από αυτές, ο Καρυωτάκης αφού έχει επιστρέψει απ' το Παρίσι και προτού αναχωρήσει για την Πρέβεζα επισκέπτεται την Πολυδούρη στην Σωτηρία. Η συνάντηση τους είναι σκληρή, παγερή, ένας ασπασμός πρίν το τέλος. Δεν θα ξαναβρεθούν πλέον αλλά θα αγαπιούνται. Η Πολυδούρη το ομολογεί μέχρι το τέλος στα ποιήματα και στο ημερολόγιο της. Την αγάπη του Καρυωτάκη, αποδεικνύει το προσωπικό του μπαούλο που ανοίχτηκε μετά τον θάνατο του και περιείχε το θεατρικό έργο «Ο άρρωστος», ένα μπλόκ με ποιήματα, όλα τα γράμματα της Πολυδούρη και περισσότερες από εκατό φωτογραφίες της.

Η είδηση της αυτοκτονίας του Καρυωτάκη συγκλονίζει και δίνει την χαριστική βολή στην ήδη επιβαρημένη και κλονισμένη υγεία της Πολυδούρη. Από τότε αψηφά τις συστάσεις των γιατρών, επιδεινώνοντας την κατάσταση της με κρυφές εξόδους απ' το σανατόριο και ασυλλόγιστες νυχτερινές εξορμήσεις. Γράφει τα πιο σπαρακτικά τραγούδια της, ενώ κρεμάει πάνω απ' το κρεβάτι της ένα σκίτσο του κι ένα παιχνιδάκι, που τις είχε κάποτε δωρίσει ο Καρυωτάκης. Επιζητούσε την συντροφιά των φιλών του, όπου πάντοτε μιλούσε γι' αυτόν με τρόπο που δε μπορούσε κανείς ν' αμφιβάλει πόσο οδυνηρά την πλήγωνε η ανάμνηση της ζωής που πέρασε μαζί του.

Η συνάντηση των δύο ποιητών στη ζωή, θα μπορούσε να πει κανείς ότι τους οδήγησε πιο γρήγορα στον θάνατο. Ο Γ. Κορωναίος σε άρθρο του στη δεκαετία του ‘50 αναφέρει σχετικά: «Αν ο Καρυωτάκης δεν απαρνιόταν τον άνθρωπο και αν η Πολυδούρη μπορούσε να συμφιλιώσει τον πληθωρικό εσωτερικό της κόσμο με την πραγματικότητα της εποχής της, ίσως και οι δύο τους να βρισκόντουσαν ανάμεσα μας και η προσφορά τους στα ελληνικά γράμματα να ήταν πολύ μεγαλύτερη. Δυστυχώς αντί να διαλέξουν τον φαρδύ δρόμο που οδηγεί στον άνθρωπο επροτίμησαν το σκοτεινό δρομάκι που οδηγεί στον θάνατο.»

Αδιαμφισβήτητα οι δύο μεγάλοι ποιητές έζησαν λίγο, η προσφορά τους όμως στα γράμματα ήταν τεράστια και τα πονήματα τους θα είναι μάρτυρες για το λόγου του αληθές.

"Γιατί διδάσκουμε Αρχαία Ελληνικά στα παιδιά"

Πολλές συζητήσεις γίνονται τελευταία γύρω από το ζήτημα της διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών, ένα ζήτημα που φαίνεται να εγείρει διαφορετικές, αντικρουόμενες απόψεις. Με αφορμή τις συζητήσεις αυτές, σας προτείνουμε να διαβάσετε ένα απόσπασμα από ανέκδοτη ομιλία του Ι.Θ. Κακριδή, με θέμα "Γιατί διδάσκουμε Αρχαία Ελληνικά στα παιδιά"

Γιατί αλήθεια διδάσκουμε τα αρχαία ελληνικά στα παιδιά που

θέλουμε να μορφώσουμε, σε τόσο πολλές ώρες μάλιστα;

Τρεις είναι οι κύριοι λόγοι που μας υποχρεώνουν να βοηθήσουμε τα

παιδιά μας να επικοινωνήσουν όσο γίνεται περισσότερο με τον αρχαίο

κόσμο.

Πρώτα απ’ όλα, γιατί είμαστε κι εμείς Έλληνες. Από τον καιρό του

Ομήρου ως σήμερα έχουν περάσει κάπου δυο χιλιάδες εφτακόσια χρόνια.

Στους αιώνες που κύλησαν οι Έλληνες βρεθήκαμε συχνά στο απόγειο της

δόξας, άλλοτε πάλι στα χείλια μιας καταστροφής

ανεπανόρθωτης∙ νικήσαμε και νικηθήκαμε αμέτρητες φορές∙ δοκιμάσαμε

επιδρομές και σκλαβιές∙ αλλάξαμε θρησκεία∙ στους τελευταίους αιώνες η

τεχνική επιστήμη μετασχημάτισε βασικά τη μορφή της ζωής μας∙ και

όμως κρατηθήκαμε Έλληνες, με την ίδια γλώσσα‐φυσικά εξελιγμένη‐, με

τα ίδια ιδανικά, τον ίδιο σε πολλά χαραχτήρα και με ένα πλήθος στοιχεία

του πολιτισμού κληρονομημένα από τα προχριστιανικά χρόνια. Στον

πνευματικό τομέα κανένας λαός δεν μπορεί να προκόψει, αν αγνοεί την

ιστορία του, γιατί άγνοια της ιστορίας θα πει άγνοια του ίδιου του ίδιου

του εαυτού του. Είμαι Έλληνας, συνειδητός Έλληνας, αυτό θα πει, έχω

αφομοιώσει μέσα μου την πνευματική ιστορία των Ελλήνων από τα

μυκηναϊκά χρόνια ως σήμερα.

Ο δεύτερος λόγος που μας επιβάλλει να γνωρίσουμε την αρχαία

πνευματική Ελλάδα είναι ότι είμαστε κι εμείς Ευρωπαίοι. Ολόκληρος ο

Ευρωπαϊκός πολιτισμός στηρίζεται στον αρχαίο Ελληνικό, με συνδετικό

κρίκο τον ρωμαϊκό. Με τους άλλους Ευρωπαίους μας δένει βέβαια και ο

Χριστιανισμός, όσο και να μας χωρίζουν ορισμένα δόγματα. Μα και ο

Χριστιανισμός έπρεπε να δουλευτεί πρώτα με την Ελληνική σκέψη, για να

μπορέσει ν’ απλώσει έπειτα στον ευρωπαϊκό χώρο. Η ρίζα του πολιτισμού

των Ευρωπαίων όλων είναι ο αρχαίος ελληνικός στοχασμός και η τέχνη,

γι’ αυτό δεν μπορεί να τα αγνοεί κανείς, αν θέλει να αισθάνεται πως

πνευματικά ανήκει στην Ευρώπη.

Μα ο κυριότερος λόγος που δεν επιτρέπεται οι νέοι μας ν’ αγνοούν

την αρχαίαν Ελλάδα είναι άλλος: στην Ελλάδα για πρώτη φορά στα

χρονικά του κόσμου ανακαλύφτηκε ο άνθρωπος ως αξία αυτόνομη, ο

άνθρωπος που θέλει να κρατιέται ελεύθερος από κάθε λογής σκλαβιά,

και υλική και πνευματική. Μέσα στους λαούς που περιβάλλουν τον

ελληνικό χώρο στα παλιά εκείνα χρόνια υπάρχουν πολλοί με μεγάλο

πολιτισμό, πάνω απ’ όλους οι Αιγύπτιοι και οι Πέρσες. Οι λαοί όμως αυτοί

ούτε γνωρίζουν ούτε θέλουν τον ελεύθερο άνθρωπο. Το απολυταρχικό

τους σύστημα επιβάλλει στα άτομα να σκύβουν αδιαμαρτύρητα το κεφάλι

μπροστά στο βασιλέα και στους θρησκευτικούς αρχηγούς. Η ελεύθερη

πράξη και η ελεύθερη σκέψη είναι άγνωστα στον εξωελληνικό κόσμο. Και

οι Έλληνες; Πρώτοι αυτοί, σπρωγμένοι από μια δύναμη που βγαίνει από

μέσα τους και μόνο, την δεσποτεία θα την μεταλλάξουν σε δημοκρατία,

και από την άβουλη, ανεύθυνη μάζα του λαού θα πλάσουν μια κοινωνία

από πολίτες ελεύθερους, που καθένας τους να νιώθει τον εαυτό του

υπεύθυνο και για τη δική του και για των άλλων την προκοπή. Ο

στοχασμός είναι κι αυτός ελεύθερος για τα πιο τολμηρά πετάματα του

νου και της φαντασίας. Ο Έλληνας είναι ο πρώτος, που ενώ ξέρει πως δεν

μπορεί ατιμώρητα να ξεπεράσει τα σύνορα του ανθρώπου και να γίνει

θεός, όμως κατέχεται από μια βαθιά αισιοδοξία για τις ανθρώπινες

ικανότητες και είναι γεμάτος αγάπη για τον άνθρωπο, που τον πιστεύει

ικανό να περάσει τις ατέλειές του και να γίνει αυτό που πρέπει να είναι−ο

τέλειος άνθρωπος.

Αυτή η πίστη στον τέλειον άνθρωπο, συνδυασμένη με το βαθύ

καλλιτεχνικό αίσθημα που χαρακτηρίζει την ελληνική φυλή, δίνει στον

αρχαίον Έλληνα τον πόθο και την ικανότητα να πλάσει πλήθος ιδανικές

μορφές σε ό,τι καταπιάνεται με το νου, με τη φαντασία και με το χέρι: στις

απέριττες μορφές που σχεδιάζουν οι τεχνίτες στα αγγεία της καθημερινής

χρήσης, στη μεγάλη ζωγραφική, στην πλαστική του χαλκού και του

μαρμάρου, πάνω απ’ όλα στο λόγο τους, και τον πεζό και τον ποιητικό.

Αυτόν τον κόσμο θέλουμε να δώσουμε στα παιδιά μας, για να

μορφωθούν∙ για να καλλιεργήσουν τη σκέψη τους αναλύοντας τη σκέψη

των παλιών Ελλήνων∙ για να καλλιεργήσουν το καλλιτεχνικό τους

αίσθημα μελετώντας ό,τι ωραίο έπλασε το χέρι και η φαντασία των

προγόνων τους∙ για να μπορέσουν κι αυτοί να νιώσουν τον εαυτό τους

αισιόδοξο, ελεύθερο και υπεύθυνο για τη μοίρα του ανθρώπου πάνω στη

γη∙ προπαντός για να φουντώσει μέσα τους ο πόθος για τον τέλειον

άνθρωπο.

Κριτικές για το θέμα της Λογοτεχνίας

Ι. ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Το ποίημα με τίτλο «Μελαγχολία του Ιάσωνος Κλεάνδρου ποιητού εν Κομμαγηνῇ · 595 μ.Χ.» του Κ.Π.Καβάφη είναι ένα από τα διδαχθέντα κατά τη διάρκεια του έτους.

ΙΙ. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Οι ερωτήσεις ανταποκρίνονται στις δυνατότητες των μαθητών, καθότι αρκετές από τις ζητούμενες απαντήσεις παρατίθενται ως σχόλια στο σχολικό βιβλίο και το βιβλίο του καθηγητή.

Πιο συγκεκριμένα:

Α1. Στην ερώτηση αυτή δίνονται τρία χαρακτηριστικά της ποίησης του Καβάφη και ζητείται από τους μαθητές να γράψουν ένα παράδειγμα για το καθένα. Ωστόσο, όσον αφορά το ένα από αυτά, δηλαδή την ιδιοτυπία της καβαφικής γλώσσας, δεν αρκεί η παράθεση ενός παραδείγματος, καθόσον η γλώσσα αυτή είναι σύνθεση δημοτικής, καθαρεύουσας και ιδιωματικών τύπων.

Β1. Η δεύτερη ερώτηση ζητά να αιτιολογήσουν οι μαθητές πώς ο τίτλος υποστηρίζει και συμπληρώνει το ποίημα. Το προς σχολιασμό απόσπασμα που περιλαμβάνεται στην ερώτηση προέρχεται από μελέτη του Στ. Διαλησμά και παρατίθεται στο βιβλίο του Καθηγητή με περισσότερες πληροφορίες. Επίσης, υπάρχει σχετικό σχόλιο και στο βιβλίο του μαθητή.

Β2. Η ερώτηση ζητά τον εντοπισμό στο κείμενο τεσσάρων διαφορετικών εκφραστικών μέσων και τον σχολιασμό της λειτουργίας τους. Οι μαθητές εύκολα μπορούν να εντοπίσουν τα σχετικά παραδείγματα. Ο σχολιασμός τους δίνει τη δυνατότητα να διαφανούν τόσο η κριτική σκέψη των μαθητών όσο και η δεξιότητά τους να αποκωδικοποιούν τον λόγο του κειμένου.

Γ1. Η ερώτηση ζητά τον σχολιασμό τριών στίχων του ποιήματος. Σχετικός σχολιασμός υπάρχει στο σχολικό βιβλίο, καθώς και στο βιβλίο του καθηγητή. Σύμφωνα με το ερώτημα, οι μαθητές πρέπει να σχολιάσουν τη σχέση του ποιητή με την ποίηση, καθώς και τα μέσα με τα οποία η ποίηση λειτουργεί.

Δ1. Το αδίδακτο κείμενο είναι το ποίημα «Αυτοβιογραφία» του Τάσου Λειβαδίτη, από τη συλλογή Ποίηση. Το ποίημα αναφέρεται, επίσης, στο γήρας και στον ρόλο της ποίησης στη ζωή του ποιητή.

Ζητούνται τρεις ομοιότητες στο περιεχόμενο των δύο ποιημάτων, που εντοπίζονται αρκετά εύκολα, καθώς και δύο διαφορές, ο εντοπισμός των οποίων απαιτεί προσεκτικότερη διερεύνηση του κειμένου.

Από την Πανελλήνια Ένωση Φιλολόγων

Απαντήσεις Λογοτεχνία πανελλήνιες 2012

Α1 

 Η γλώσσα και η στιχουργική µορφή των ποιηµάτων του Κ. Π. Καβάφη ήταν 

ιδιαίτερη και προσωπική.  

• Ένα από το βασικά γνωρίσµατα της ποίησής του είναι ο πεζολογικός λόγος, αφού 

στο ποίηµα είναι ολοκληρωτική η απουσία της οµοιοκαταληξίας και ο αριθµός 

των συλλαβών είναι άνισος (ανοµοιοκατάληκτοι και ανισοσύλλαβοι στίχοι). 

Ακόµη, γίνεται χρήση καθηµερινού ύφους και λεξιλογίου  όπως  «κάπως», «για 

λίγο», αλλά και φράσεων όπως η προσφώνηση-αποστροφή µε τη  χρήση 

προστακτικής «Τα φάρµακά σου φέρε…».  

• Η  γλώσσα του ποιήµατος είναι ιδιότυπη, ένα κράµα δηµοτικής και 

καθαρεύουσας, µια σύζευξη λόγιων και δηµοτικών τύπων και λέξεων. 

Χαρακτηριστικά επισηµαίνουµε τις λέξεις  «πληγή», «µαχαίρι», «φάρµακα», οι 

οποίες συνυπάρχουν µε τους λόγιους τύπους  «Εις σε», «Ποιήσεως», «Εν 

Φαντασία και Λόγω». ∆ιακρίνεται ακόµη ο ιδιωµατικός κωνσταντινουπολίτικος 

τύπος «κάµνουνε». 

• Συχνή είναι, τέλος, και η  χρήση συµβόλων στα ποιήµατα του Καβάφη. Η 

Κοµµαγηνή, ο δραµατικός χώρος του ποιήµατος, ανεξάρτητο κρατίδιο 

βορειοανατολικά της Συρίας που το 595 µ.Χ. βρισκόταν στη µεθόριο του 

ελληνόφωνου κόσµου και λίγο πριν χαθεί από τη σφαίρα επιρροής του ελληνικού 

πολιτισµού, λειτουργεί στο ποίηµα ως σύµβολο φθοράς  και παρακµής, 

χαρακτηριστικά που επιφέρουν και τα γηρατειά στην ανθρώπινη φύση. Επίσης, 

επιγραµµατικά µπορούµε να αναφέρουµε ότι συµβολικά λειτουργεί στο ποίηµα 

και η λέξη  «µαχαίρι» (συµβολίζει τον χρόνο), καθώς και η λέξη  «πληγή»

(συµβολίζει την µελαγχολία του ποιητή).

     

Β1  Ο τίτλος του ποιήµατος, δυσανάλογα µεγάλος ως προς το ίδιο το κείµενο, και ένας 

από τους εκτενέστερους στο έργο του Καβάφη, συνδέεται οργανικά µε τον κύριο 

κορµό του ποιήµατος. Είναι αυτός που δηµιουργεί το ψευδοϊστορικό πλαίσιο, 

δίνοντας το δραµατικό χώρο και χρόνο, µέσα στο οποίο θα τοποθετηθεί η φανταστική 

µορφή του γηρασµένου ποιητή Ιάσωνα Κλεάνδρου. Χρειάζεται να σταθούµε σε κάθε 

λέξη του χωριστά. Αναλυτικότερα: 

«Μελαγχολία»: Η λέξη αποτυπώνει ήδη από την αρχή την ψυχική κατάσταση 

του δηµιουργού -φανταστικού και πραγµατικού- και το συναισθηµατικό κλίµα µέσα 

στο οποίο θα κινηθεί όλο το ποίηµα. Η µελαγχολία εξαιτίας των γηρατειών γίνεται η 

αφορµή της ποιητικής έµπνευσης. 

«του Ιάσωνος Κλεάνδρου»: Πρόκειται για ένα φανταστικό πρόσωπο, έναν 

ανύπαρκτο ποιητή, η µορφή του οποίου όµως προσφέρει το απαραίτητο ιστορικό 

άλλοθι στον ίδιο τον Καβάφη και λειτουργεί ως προσωπείο, πίσω από το οποίο 

βρίσκεται ο αλεξανδρινός δηµιουργός. Τα κοινά στοιχεία που συνδέουν το 

φανταστικό πρόσωπο µε τον Καβάφη είναι τα εξής: 

• Και οι δύο είναι ποιητές. 

• Και οι δύο βρίσκονται σε µεγάλη ηλικία· ο Καβάφης δηµοσίευσε το ποίηµα αυτό 

σε ηλικία 58 ετών. 

• Και οι δύο βρίσκονται και δραστηριοποιούνται σε περιοχές της Ανατολής, µακριά 

από το ελλαδικό κέντρο, σε περιόδους ανακατατάξεων και φθοράς, όταν σε 

εκείνα τα µέρη η ελληνική γλώσσα και ο πολιτισµός βρισκόταν σε υποχώρηση. 

• Και οι δύο έχουν και καταγράφουν ως έντονο το συναίσθηµα της µελαγχολίας 

εξαιτίας της ηλικίας τους και των σηµαδιών που αυτή αφήνει. 

• Και οι δύο εκτιµούν ιδιαίτερα την ποιητική τέχνη, την οποία διακονούν µε 

συνέπεια. 

Αξίζει να σταθούµε και στο όνοµα του φανταστικού αυτού ποιητή. Εκ πρώτης 

όψεως µοιάζει τυχαία επιλεγµένο, απλά και µόνο κατάλληλο να καταδείξει πως 

πρόκειται για έναν έλληνα ή εξελληνισµένο ποιητή της ανατολής. Η ετυµολογική του 

ανάλυση όµως διαψεύδει την πρώτη αυτή εντύπωση. Το όνοµα Ιάσων προέρχεται 

από τη λέξη ίαση = θεραπεία· αµέσως γίνεται αντιληπτή η συσχέτιση του ονόµατος 

µε το γενικότερο περιεχόµενο του ποιήµατος, καθώς το πρόσωπο αυτό αναζητά µία 

µορφή θεραπείας, φάρµακα, όπως ο ίδιος τα ονοµάζει, στην ποιητική τέχνη. Όσο για 

το επίθετο Κλέανδρος (κλέος = δόξα + άνδρας), καθιστά φανερή την αναγνώριση της 

αξίας του φανταστικού αυτού ποιητή, αλλά και το ότι αυτή δεν του εξασφαλίζει τη 

λύτρωση από τη µελαγχολία των γηρατειών, όπως και σε κανέναν άνθρωπο άλλωστε. 

«ποιητού»: Ο Καβάφης, τοποθετώντας ως κεντρικό πρόσωπο έναν ποιητή, 

αµέσως το φέρνει πιο κοντά στον ίδιο του τον εαυτό. Ταυτόχρονα, δηµιουργεί τους 

απαραίτητους συνειρµούς πως πρόκειται για ένα πρόσωπο πνευµατικά 

καλλιεργηµένο, αλλά και ψυχικά ευαίσθητο, ικανό να αντιληφθεί και να αποτυπώσει 

τη µελαγχολική διάθεση του ψυχικού του κόσµου. 

«εν Κοµµαγηνή»: Ο δραµατικός χώρος του ποιήµατος. Πρόκειται για κρατίδιο 

στα Β.Α. της Συρίας µε πρωτεύουσα τα Σαµόσατα. ∆ιαφιλονικούµενη περιοχή 

ανάµεσα σε Πέρσες και Βυζαντινούς µέχρι το 638 µ.Χ., οπότε και καταλήφθηκε από 

τους Άραβες.  

«595 µ.Χ.»: Ο δραµατικός χρόνος του ποιήµατος. Και η χρονολογία δεν είναι 

τυχαία· δεν αποτυπώνει απλώς το ψευδοϊστορικό πλαίσιο µέσα στο οποίο κινείται το 

ποίηµα, αλλά επιπρόσθετα µεταφέρει τον αναγνώστη σε µία περίοδο ανασφάλειας, 

αλλαγών και παρακµής, περίοδο δηλαδή µε χαρακτηριστικά  που σταθερά 

αποτελούσαν πηγή έµπνευσης για τον Καβάφη. Η Κοµµαγηνή το 595 βρισκόταν στη 

µεθόριο του ελληνόφωνου κόσµου, λίγα χρόνια προτού χαθεί από τη σφαίρα 

επιρροής του ελληνικού πολιτισµού.  

Ο ποιητής φροντίζει να διαχωρίσει τη χρονολογία από τον υπόλοιπο τίτλο µε 

την προσεκτικά τοποθετηµένη άνω τελεία προβάλλοντας τα µέρη από τα οποία αυτός 

απαρτίζεται. Στην ουσία η χρονολογία αποµονώνεται από τα υπόλοιπα στοιχεία του 

τίτλου (συναισθηµατική κατάσταση – πρόσωπο – ιδιότητα – χώρος), λειτουργεί ως 

σύµβολο φθοράς κι έτσι αναλογικά µπορεί να αντιστοιχηθεί µε την ηλικία των 

γηρατειών της ανθρώπινης φύσης.  

Με τον εκτενή, λοιπόν, αυτόν τίτλο έγινε φανερό µε ποιον τρόπο ο Καβάφης 

δηµιουργεί το απαραίτητο ιστορικό άλλοθι που του χρειάζεται, για να δώσει 

διαχρονική και καθολική αξία στο ποίηµά του. Στόχος του δεν ήταν να µιλήσει για 

την προσωπική του µελαγχολία εξαιτίας της ηλικίας του, αλλά να αποστασιοποιηθεί 

κι έτσι µε µεγαλύτερη νηφαλιότητα να καταγράψει µε τρόπο ποιητικό ένα κοινό 

συναίσθηµα, που αφορά κάθε άνθρωπο. Τα αιώνια θέµατα και προβλήµατα της ζωής 

δεν χρειάζεται να ιδωθούν µέσα από ένα αποκλειστικά προσωπικό πρίσµα, που µόνο 

µία πρόσκαιρα εντονότερη συγκίνηση µπορεί να επιφέρει.

Β2  Στους στίχους 4 και 8 ο κύριος εκφραστικός τρόπος µε τον οποίο επιτυγχάνεται η 

επικοινωνία του ποιητή µε την Τέχνη της Ποίησης είναι η προσωποποίηση. Οι λέξεις 

Τέχνη και Ποίηση γράφονται µε κεφαλαία γράµµατα κι έτσι καταδεικνύεται η µεγάλη 

εκτίµηση που τρέφει ο Καβάφης στην ποιητική τέχνη. 

Στο σηµείο αυτό διαλέγεται ο ποιητής µε την ποίηση σαν να είναι ζωντανό 

πρόσωπο δηµιουργώντας κλίµα οικειότητας ανάµεσά τους.  Η ποίηση δεν 

προσωποποιείται απλά, σχεδόν θεοποιείται από τη στιγµή που είναι σε θέση να 

προσφέρει µια πρόσκαιρη ανακούφιση στον πόνο του δηµιουργού.  

Στον στίχο 6 υπάρχει  υπερβατό:  «νάρκης του άλγους δοκιµές», αντί για 

«δοκιµές νάρκης του άλγους». Με αυτό το σχήµα λόγου  δίνεται έµφαση στη λέξη 

«νάρκη», οπότε φαίνεται ότι ο δηµιουργός αναγνωρίζει ότι στην ποίηση δεν µπορεί 

να βρει πραγµατική και µόνιµη θεραπεία παρά µόνο πρόσκαιρη ανακούφιση. Η 

αυτογνωσία του είναι εµφανής. Η ποίηση έχει µερικό και όχι απόλυτο, αναλγητικό 

και όχι θεραπευτικό χαρακτήρα.  

Στους στίχους 4 και 8 υπάρχει επανάληψη της  άµεσης επίκλησης – 

προσφώνησης του ποιητή προς την ποίηση. Θυµίζει τους αρχαίους ποιητές, όπως ο 

Όµηρος, που στην αρχή των έργων τους επικαλούνταν τη σύµπραξη της ποιητικής 

µούσας µε τις θεϊκές της δυνάµεις. Με το συγκεκριµένο εκφραστικό µέσο ο ποιητής 

επιτυγχάνει την επικοινωνία µε την τέχνη της ποίησης δηµιουργώντας αίσθηση 

θεατρικότητας, αµεσότητας και οικειότητας. Επιπλέον, µέσω της εναλλαγής α’ και β’ 

προσώπου το κλίµα της επικοινωνίας γίνεται ζεστό και εξοµολογητικό, καθώς ο 

εσωτερικός µονόλογος του ποιητή γίνεται ικεσία και παίρνει τη µορφή ενός 

φανταστικού διαλόγου.  

Στους στίχους 5 και 8 έχουµε επανάληψη της λέξης  «φάρµακα», η οποία 

λειτουργεί  µεταφορικά. προβάλλοντας την αναλγητική δύναµη της Ποίησης. Η 

συγκεκριµένη µεταφορά αποτυπώνει συµβολικά τα µέσα µε τα οποία επιτυγχάνεται η 

προσωρινή ανακούφιση του ποιητή από τα γηρατειά.  

Γ1  Ο εσωτερικός µονόλογος του ποιητή παίρνει τη µορφή φανταστικού διαλόγου 

(στοιχείο θεατρικότητας), κατά τον οποίο ο δηµιουργός επικαλείται άµεσα -σε β΄ 

πρόσωπο- και σε τόνο οικείο την προσωποποιηµένη τέχνη του. Η ποίηση φαντάζει ως 

το καταφύγιο του ποιητή. Η χρήση του ρήµατος  «προστρέχω» δείχνει την έντονη 

αδηµονία του στην αναζήτησή του αυτή. Οι λέξεις Τέχνη και Ποίηση γράφονται µε 

κεφαλαία γράµµατα κι έτσι καταδεικνύεται η µεγάλη εκτίµηση που τρέφει ο 

Καβάφης στην ποιητική τέχνη, την οποία σχεδόν θεοποιεί, θυµίζοντας την επίκληση 

στη Μούσα των αρχαίων ποιητών. Ο δηµιουργός αναγνωρίζει βέβαια πως στην 

ποίηση δεν µπορεί να βρει πραγµατική και µόνιµη θεραπεία, παρά µόνο πρόσκαιρη 

ανακούφιση («κάπως» στ. 5, «νάρκης του άλγους δοκιµές» στ. 6). Η ποίηση εποµένως 

έχει αναλγητικό και όχι θεραπευτικό χαρακτήρα. Και  αυτό είναι το λογικό, καθώς 

αυτό που µπορεί να προσφέρει είναι η χαρά της δηµιουργίας, η πρόσκαιρη λήθη και 

κάποια συναισθηµατική αποφόρτιση. Η ποιητική τέχνη δρα «εν Φαντασία και Λόγω», 

έννοιες κι αυτές προσωποποιηµένες. Η Φαντασία, αποτυπώνει τη σύλληψη, την 

έµπνευση, ενώ ο Λόγος, τη γλωσσική έκφραση, το όργανο  που αποτυπώνει τη 

σύλληψη αυτή. Πρόκειται εποµένως για δύο έννοιες παραπληρωµατικές, που είναι τα 

βασικά εργαλεία της ποιητικής τέχνης. 

∆1  Τρεις οµοιότητες που µπορούµε να καταγράψουµε στα δύο ποιήµατα είναι: 

α) Το πέρασµα του χρόνου, της ηλικίας - τα γηρατειά. 

Ο Καβάφης από την αρχή του ποιήµατος διαπιστώνει τη φθορά των 

γηρατειών στο σώµα και στη µορφή, δηλαδή το πρόσωπο,  όπου τα σηµάδια του 

χρόνου είναι περισσότερο αισθητά και επώδυνα («το γήρασµα του σώµατος και της 

µορφής µου»). Αντίστοιχα ο Λειβαδίτης µε το στίχο «στην ηλικία µου χιονίζει, χιονίζει 

αδιάκοπα» κάνει συµβολική αναφορά στην προχωρηµένη ηλικία του, την οποία στη 

συνέχεια του ποιήµατος την ταυτίζει µε την έννοια του πόνου («κανείς δεν µπορεί να 

µε βοηθήσει στον πόνο µου»). 

β) Η µελαγχολία και ο πόνος των ποιητών λόγω των γηρατειών τους 

Στο ποίηµα του Καβάφη αυτό καταγράφεται µε την επανάληψη του στίχου 

«είναι πληγή από φρικτό µαχαίρι». Με τη λέξη «µαχαίρι» εννοεί το χρόνο που αγγίζει 

τα πάντα καταδεικνύοντας τον έντονο ψυχικό του πόνο εξαιτίας των γηρατειών. Στο 

ποίηµα του Λειβαδίτη η αντίστοιχη αναφορά του θέµατος της µελαγχολίας 

εντοπίζεται στους στίχους «κανείς δεν µπορεί να µε βοηθήσει στον πόνο µου», «είµαι 

εδώ ανάµεσά σας κι ολοµόναχος», «όταν δεν µπορεί να σου χρησιµέψει πια σε τίποτα»

µε την επανάληψη της λέξης «πόνος». 

γ) Η καταφυγή των ποιητών στην ποίηση 

Για τον Καβάφη η ποίηση είναι το φάρµακο, η λύση και το καταφύγιό του 

(«εις σε προστρέχω…Λόγω» και «τα φάρµακά σου…η πληγή»). Αυτό που προσφέρει η 

ποίηση είναι η χαρά και ο ενθουσιασµός της δηµιουργίας, χαρακτηριστικά και τα δύο 

της νεότητας. Μέσω της ποίησης µπορεί για λίγο ο δηµιουργός να ξεχαστεί, να 

αποφορτιστεί συναισθηµατικά και έτσι να ξεφύγει από τη δυσάρεστη 

πραγµατικότητα της µελαγχολικής ηλικίας του. Στο ποίηµα του Λειβαδίτη στη φράση 

«σα µια µεγάλη αλήθεια» η ποίηση παρουσιάζεται σα µια µεγάλη αλήθεια, στην οποία 

µπορεί να καταφύγει έστω και «ύστερ’ από χρόνια» ο ποιητής αναζητώντας µάταια τη 

λύτρωση «όταν δεν µπορεί να σου χρησιµέψει πια σε τίποτα». 

∆ύο διαφορές µεταξύ των κειµένων είναι οι ακόλουθες: 

α) Ο καθολικός τόνος µέσω της χρήσης προσωπείου στον Καβάφη και ο 

αποκλειστικά προσωπικός τόνος στο Λειβαδίτη 

Ο Καβάφης χρησιµοποιεί ως προσωπείο και ιστορικό άλλοθι ένα φανταστικό 

πρόσωπο, τον Ιάσωνα Κλέανδρο, δίνοντας έτσι έναν καθολικό και διαχρονικό τόνο 

στο κείµενο και καθιστώντας το πιο αντικειµενικό, καθώς αποστασιοποιείται από την 

πραγµατικότητα της δικής του µελαγχολίας. Ο Λειβαδίτης, αντίθετα, µιλά άµεσα για 

τον εαυτό του, χωρίς να κρύβεται πίσω από προσωπεία δίνοντας έναν καθαρά 

προσωπικό τόνο στο ποίηµα. Αυτό ενισχύεται και από τον τίτλο του ποιήµατος 

«Αυτοβιογραφία». 

β) Η λειτουργία της ποίησης 

Παρόλο που ο τόνος και των δύο είναι απαισιόδοξος, ο Λειβαδίτης είναι 

περισσότερο απόλυτος συγκριτικά µε τον Καβάφη, καθώς δηλώνει ότι δεν µπορεί να 

βρει βοήθεια πουθενά («κανείς δεν µπορεί να µε βοηθήσει στον πόνο µου», 

«ολοµόναχος», «όταν δεν µπορεί να σου χρησιµέψει πια  σε τίποτα»). Αντίθετα ο 

Καβάφης βρίσκει καταφυγή στην ποίηση, που έστω και πρόσκαιρα λειτουργεί 

αναλγητικά και τον λυτρώνει προσωρινά από τη φθοροποιό δύναµη του χρόνου («Εις 

σε…Λόγω», «τα φάρµακά σου …η πληγή») . 

Πανελλήνιες 2012 Λογοτεχνία Γ' Λυκείου

Α. Κείμενο:

Κων/νος Καβάφης, «Μελαγχολία του

Ιάσωνος Κλεάνδρου,

ποιητού εν Κομμαγηνή. 595 μ.Χ.»

Το γήρασμα του σώματος και της μορφής μου

είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι.

Δεν έχω εγκαρτέρησι καμιά.

Εις σε προστρέχω Τέχνη της Ποιήσεως,

πού κάπως ξέρεις από φάρμακα·

νάρκης του άλγους δοκιμές, εν Φαντασία και Λόγω.

Είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι. –

Τα φάρμακα σου φέρε Τέχνη της Ποιήσεως,

πού κάμνουνε - για λίγο - νά μη νοιώθεται ή πληγή.

(1921)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Α1. Τρία από τα βασικά γνωρίσματα της ποίησης του Κ. Καβάφη είναι η

πεζολογία, η ιδιότυπη γλώσσα και η χρήση συμβόλων. Για το κάθε ένα από

τα παραπάνω γνωρίσματα να γράψετε ένα αντίστοιχο παράδειγμα από το

ποίημα που σας δόθηκε.

Μονάδες 15

Β1. Στο ποίημα, σύμφωνα με τον Στέφανο ∆ιαλησμά, «έχουμε ένα δυσανάλογα

μεγάλο τίτλο (με προσεκτικά τοποθετημένη στίξη, ώστε να προβάλλει τα

μέρη από τα οποία απαρτίζεται) που υποστηρίζει και συμπληρώνει

ποικιλοτρόπως το ποίημα». Να τεκμηριώσετε την παραπάνω άποψη

αιτιολογώντας τη συγκεκριμένη επιλογή του τίτλου από τον ποιητή.

Μονάδες 20

Β2. Να επισημάνετε στο ποίημα τέσσερα διαφορετικά εκφραστικά μέσα (μονάδες

8) και να ερμηνεύσετε τη λειτουργία τους (μονάδες 12).

Μονάδες 20

Γ1. Να σχολιάσετε τους παρακάτω στίχους σε ένα κείμενο 100 - 120 λέξεων:

Εις σε προστρέχω Τέχνη της Ποιήσεως,

πού κάπως ξέρεις από φάρμακα·

νάρκης του άλγους δοκιμές, εν Φαντασία και Λόγω.

Μονάδες 25

∆1. Να συγκρίνετε ως προς το περιεχόμενο το ποίημα του Κ. Καβάφη

Μελαγχολία του Ιάσωνος Κλεάνδρου ποιητού εν Κομμαγηνή, 595 μ.Χ. με το

παρακάτω ποίημα του Τ. Λειβαδίτη Αυτοβιογραφία, εντοπίζοντας (μονάδες

5) και σχολιάζοντας (μονάδες 15) τρεις ομοιότητες και δύο διαφορές μεταξύ

των δύο ποιημάτων.

Μονάδες 20

Τάσος Λειβαδίτης: Αυτοβιογραφία

Άνθρωποι που δε γνώρισα ποτέ μου δώσαν το αίμα μου

και τ’ όνομά μου,

στην ηλικία μου χιονίζει, χιονίζει αδιάκοπα

μια κίνηση πάντα σα νάθελα να προφυλαχτώ

απόνα χτύπημα

δίψασα για όλη τη ζωή, κι όμως την άφησα

για ν’ αρπαχτώ απ’ τα πελώρια αγκάθια της αιωνότητας,

η σάρκα μου ένας επίδεσμος γύρω απ’ το αυριανό μου τίποτα

κανείς δεν μπορεί να με βοηθήσει στον πόνο μου

εκτόςαπ’ τον ίδιο μου τον πόνο ⎯ είμαι εδώ, ανάμεσά σας,

κι ολομόναχος,

κ’ η ποίηση σα μια μεγάλη αλήθεια, που την ανακαλύπτεις ύστερ’ από χρόνια,

όταν δεν μπορεί να σου χρησιμέψει πια σε τίποτα.

Επάγγελμά μου: το ακατόρθωτο.

Τάσος Λειβαδίτης, Ποίηση, τ. 1, Αθήνα, Εκδόσεις Κέδρος, 2003, σ. 429

Ζακλίν ντε Ρομιγύ

Ζακλίν ντε Ρομιγύ

«Όλος ο κόσμος πρέπει να μάθει Ελληνικά, γιατί ή 'Ελληνική γλώσσα μας βοηθάει πρώτα απ' όλα να καταλάβουμε τη δική μας γλώσσα». - J.d.R.

«Το να µάθεις να σκέφτεσαι, να κρίνεις, να είσαι ακριβολόγος και να ζυγίζεις τις λέξεις σου, να ανταλλάσσεις ιδέες, να ακούς τον άλλον σηµαίνει ότι είσαι ικανός να κάνεις διάλογο. Είναι ο µόνος τρόπος για να µετριάσεις τη βία που ορθώνεται γύρω µας».

«Οι λέξεις είναι το φρούριο που προφυλάσσει από την κτηνωδία. Οταν δεν γνωρίζουµε, όταν δεν µπορούµε να εκφραστούµε, όταν χειριζόµαστε τα πράγµατα κατά προσέγγιση όπως κάνουν πολλοί νέοι σήµερα, όταν τα λόγια δεν είναι αρκετά για να ακουστούν, όταν ο λόγος δεν είναι επεξεργασµένος επειδή η σκέψη είναι ασαφής, τότε δεν µένει παρά η γροθιά, το ξύλο, η τυφλή βία. Κι αυτη απειλεί να στραγγαλίσει τον δυτικό, ανθρωπιστικό ιδανικό µας κόσµο».

Κωνσταντίνος Καβάφης

                                  "Πάντα στον νου σου νάχεις την Ιθάκη.

                                   Το φθάσιμον εκεί είν’ ο προορισμός σου."

Ο συνθέτης Αλέξανδρος Καρόζας μελοποίησε ποιήματα του Κωνσταντίνου Καβάφη με φιλοσοφικές, ιστορικές και ερωτικές αναφορές, με έναν τρόπο που περικλείει μουσικά την ποικιλόχρωμη κουλτούρα του Ελληνισμού και βασίζεται σε αυθεντικές ρίζες κλασικής, ελληνικής και ευρύτερα μεσογειακής μουσικής παράδοσης. Η Ορχήστρα "Wiener KammerOrchester" της Βιέννης, η Χορωδία "Wiener Singakademie" της Βιέννης και ο Γιώργος Νταλάρας, τιμούν με ένα λυρικό έργο τον μεγάλο ποιητή Κωνσταντίνο Καβάφη.

Κωνσταντίνος Καβάφης (1863-1933) 

"ΕΙΜΑΙ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΙΤΙΣ την καταγωγήν, αλλά εγεννήθηκα στην Αλεξάνδρεια - σ` ένα σπίτι της οδού Σερίφ· μικρός πολύ έφυγα, και αρκετό μέρος της παιδικής μου ηλικίας το πέρασα στην Αγγλία. Κατόπιν επεσκέφθην την χώραν αυτήν μεγάλος, αλλά για μικρόν χρονικόν διάστημα. Διέμεινα και στην Γαλλία. Στην εφηβική μου ηλικίαν κατοίκησα υπέρ τα δύο έτη στην Κωνσταντινούπολι. Στην Ελλάδα είναι πολλά χρόνια που δεν επήγα. 

Η τελευταία μου εργασία ήταν υπαλλήλου εις ένα κυβερνητικόν γραφείον εξαρτώμενον από το υπουργείον των Δημοσίων Έργων της Αιγύπτου. Ξέρω Αγγλικά, Γαλλικά και ολίγα Ιταλικά".

Κ. Π. Καβάφης 

Λογοτεχνία Γ' Λυκείου (Μέρος δεύτερο) προτεινόμενο θέμα!

Προτεινόμενο θέμα για το Αμάρτημα της μητρός μου

Ενότητα 3η: «Ευτυχώς αι κακαί εκείναι ειδήσεις δεν ήσαν αληθείς.... Τόσο κακή και ανεπιδέξια που είναι – την πήρα στο λαιμό μου, ετελείωσε.»

Ερωτήσεις:

Α. Γνώρισμα της διηγηματογραφίας του Γ. Βιζυηνού είναι η ενσωμάτωση λαογραφικών στοιχείων στο αφηγηματικό του υλικό. Να αναφέρετε τρία λαογραφικά στοιχεία του κειμένου δίνοντας ένα παράδειγμα για το καθένα από αυτά.

Β1. Ο Κώστας Στεργιόπουλος αναφερόμενος στο έργο του Βιζυηνού παρατηρεί: «Μα σκοπός του δεν είναι ν’ αυτοβιογραφηθεί και ν’ αφηγηθεί τα ατομικά του παθήματα και τα παθήματα της οικογένειάς του, αλλά να συνθέσει έργα ικανά να δώσουν μια εικόνα του ανθρώπινου δράματος, όπου ο μύθος, η πλοκή και τα πρόσωπα να κινούνται και να συμπλέκονται με τη δύναμη του μοιραίου». Επαληθεύεται αυτή η άποψη στο απόσπασμα που σας δόθηκε; Να τεκμηριώσετε την άποψή σας.

Β2. Πέρα από τις κυρίαρχες επιδράσεις του ρεαλισμού στο διήγημα του Βιζυηνού υπάρχουν και φανερώματα του νατουραλισμού. Να αιτιολογήσετε αυτή την άποψη.

Γ. «Μα εκείνο το ευλογημένο, όσο περισσότερα χάδια, τόσο ολιγώτερην υγεία. Έλεγες πως εμετάνοιωσεν ο Θεός γιατί μας το έδωκε. Εσείς ήσασθε κόκκινα, και ζωηρά και σερπετά. Εκείνο, ήσυχο και σιγανό και αρρωστιάρικο! Όταν το έβλεπα έτσι χλωμό χλωμό, μου ήρχετο εις τον νου μου το πεθαμένο, και η ιδέα πως εγώ το εθανάτωσα άρχισε να ξανακυριεύη μέσα μου.» Να σχολιάσετε το παραπάνω χωρίο σ’ ένα κείμενο 100-150 λέξεων.

Δ. Στα κείμενα του Βιζυηνού και του Καβάφη που σας δίνονται να εντοπίσετε ομοιότητες και διαφορές. [Ο απαγχονισμός του νεαρού Αιγυπτίου έγινε από τους Άγγλους αποικιοκράτες.]

Κωνσταντίνος Καβάφης «27 Ιουνίου 1902, 2 μ.μ.»

Σαν το ‘φεραν οι Χριστιανοί να το κρεμάσουν

το δεκαεφτά χρονώ αθώο παιδί,

η μάνα του που στην κρεμάλα εκεί κοντά

σέρνονταν και χτυπιούνταν μες στα χώματα

κάτω απ’ τον μεσημεριανό, τον άγριον ήλιο,

πότε ούρλιαζε, και κραύγαζε σα λύκος, σα θηρίο,

και πότε εξαντλημένη η μάρτυσσα μοιρολογούσε

«Δεκαεφτά χρόνια μοναχά με τα ‘ζησες, παιδί μου».

Κι όταν το ανέβασαν την σκάλα της κρεμάλας

κι επέρασάν το το σκοινί και το ‘πνιξαν

το δεκαεφτά χρονώ αθώο παιδί,

κι ελεεινά κρεμνιούνταν στο κενόν

με τους σπασμούς της μαύρης του αγωνίας

το εφηβικόν ωραία καμωμένο σώμα,

η μάνα η μάρτυσσα κυλιούντανε στα χώματα

και δεν μοιρολογούσε πια για χρόνια τώρα∙

«Δεκαεφτά μέρες μοναχά», μοιρολογούσε,

«δεκαεφτά μέρες μοναχά σε χάρηκα, παιδί μου».

Λογοτεχνία Γ' Λυκείου (Μέρος πρώτο) προτεινόμενο θέμα!

Προτεινόμενο θέμα για το Αμάρτημα της μητρός μου (1η ενότητα)

«Άλλην αδελφήν δεν είχομεν παρά μόνον την Αννιώ... Το καϋμένο μας το Αννιώ! εγλύτωσεν από τα βάσανά του!»

Ερωτήσεις:

1. Η ψυχογραφική διάσταση του διηγήματος αποκαλύπτεται από την προσπάθεια διείσδυσης στο ψυχικό βάθος των κειμενικών προσώπων. Να εντοπίσετε και να σχολιάσετε τρία σημεία του κειμένου όπου η προσπάθεια αυτή είναι ιδιαίτερα εμφανής.

Μονάδες 15

2. Να αναφέρετε, με παραδείγματα μέσα από το κείμενο, πέντε από τα βασικά χαρακτηριστικά της διηγηματογραφίας του Βιζυηνού.

Μονάδες 20

3. «Πίσω από την επιφανειακή οικογενειακή ομόνοια, αναγκαία μπροστά στην αρρώστια της Αννιώς, οι ανικανοποίητες ατομικές ή εγωιστικές ανάγκες αναδεύουν θολές καταστάσεις και καλύπτουν βουβές συγκρούσεις ή παράπονα. Ο λόγος δεν είναι μόνο ομολογία∙ είναι και απόκρυψη.» (Παν. Μουλλάς, «Το Νεοελληνικό διήγημα και ο Γ. Μ. Βιζυηνός»)

Να επαληθεύσετε την άποψη αυτή χρησιμοποιώντας στοιχεία από την πρώτη ενότητα του διηγήματος.

Μονάδες 20

4. «Η ασθενής ανέπνεε βαρέως, όπως πάντοτε. Πλησίον αυτής ήτο τοποθετημένη ανδρική ενδυμασία, καθ’ ήν τάξιν φορείται. Δεξιόθεν σκαμνίον σκεπασμένον με μαύρον ύφασμα, επί του οποίου υπήρχε σκεύος πλήρες ύδατος και εκατέρωθεν δύο λαμπάδες αναμμέναι. Η μήτηρ μου γονυπετής εθυμίαζε τ’ αντικείμενα ταύτα προσέχουσα επί της επιφάνειας του ύδατος.

Φαίνεται ότι εκιτρίνισα από τον φόβον μου. Διότι ως με είδεν, έσπευσε να με καθησυχάσῃ.

- Μη φοβείσαι, παιδάκι μου, με είπε μυστηριωδώς, είναι τα φορέματα του πατρός σου. Έλα, παρακάλεσέ τον και συ να έλθῃ να γιατρέψῃ το Αννιώ μας.»

Να σχολιάσετε, σε δύο παραγράφους (150 λέξεις),  τι επιδιώκει η μητέρα και γιατί.

Μονάδες 25

5. [Το 1898, σε ηλικία τεσσάρων ετών, πεθαίνει ο μικρός γιος του Κωστή Παλαμά.] Να παρακολουθήσετε πώς εκφράζεται η γονική αγάπη στα δύο κείμενα.

Μονάδες 20

Κωστής Παλαμάς «Μίλημα με τα λουλούδια»

...

Μεσ’ στη λευκότατη στοργή πύρινο πάθος, και ύστερα

το λάγγεμα το κίτρινο του αρρώστου.

Λουλούδια, έτσι τ’ αγάπησα∙ πατέρας του αν εκραζόμουν,

εγώ είμουν αγαπητικός του.

Το ξέρετε, λουλούδια, εσείς; την πάναγνη ζωούλα σας

την άναψε ποτέ τέτοιο μαράζι;

Στο ίδιο απάνω ανθόκλαδο, το ‘να με τ’ άλλο αχόρταγος

ο πόθος δε σας ανταριάζει;

Με το κορμάκι ενός παιδιού, σταλμένο από τα τρίσβαθα

μιας Μοίρας μυστικής που δεν προσμένεις,

φανέρωμα ήτανε της μιας, της άφταστης, της ανέγγιχτης

του θείου ονείρου ερωμένης.

Είταν από τα σπλάχνα μου; Ποτέ δε συλλογίστηκα

να ζήσῃ, να τρανέψῃ, να προκόψῃ.

Ο μεθυσμένος είμουνα, και ω τι κρασί γλυκόπιοτο

το σάλεμα, το μάτι, η όψη!

Μιας Μακαρίας το φύσηξε πνοή∙ στο νου μου γύριζε

το ξένο το τραγούδι: - Εσύ, γραμμούλα,

μικρούλα, ροδόχάραχτη, που είσουνα το στόμα του,

πώς την τρανή γεννάς τρεμούλα; -

Πόσες φορές που αλάργευεν ανέγνοιαστα απ’ τη δίψα μου,

και βαρετά, σκληρά, τα ωραία χειλάκια,

γνώρισα της ανημποριάς τα κολασμένα βάσανα,

ήπια της ζήλιας τα φαρμάκια.

Πόσες φορές που ολόγυρτο ξανάσαινεν απάνω μου,

πίστεψα πως το κράτησα περίσσο

το πλάνο φωτοφάντασμα της Ομορφιάς το ακράταγο,

κι είπα∙ τι άλλο πια να ελπίσω;

....

λάγγεμα: το λίγωμα που προκαλεί ο έντονος πόθος

Κριτικές για το θέμα της Έκθεσης Γ' Λυκειου

Ο πρόεδρος του Συλλόγου Φροντιστών Αττικής, που υπογράφει τις εκτιμήσεις, τονίζει ότι το εν λόγω κείμενο για το πανανθρώπινο μήνυμα της τέχνης, από κείμενο της Ελένης Γλύκατζη- Αρβελέρ, είχε εκτενή μεταφορικό λόγο που ίσως δυσκόλευε τους μαθητές στη σύνταξη περίληψης, καθώς είχε και αρκετά αναβαθμισμένο λεξιλόγιο και πυκνά νοήματα.

Σχετικά με τις λεξικολογικές ασκήσεις, αυτές θεωρήθηκαν σαφείς, ως προς τη διατύπωση, βατές και αναμενόμενες ως προς την απάντησή τους, αλλά με κλιμακούμενη δυσκολία εξαιτίας του αναβαθμισμένου επιπέδου του κειμένου. 

Επίσης, το θέμα της έκθεσης αν και αναμενομένη η θεματική της τέχνης όχι όμως σε συνδιασμό με το εκπαιδευτικό σύστημα αλλά με την γενικότερη προσέγγιση  του ανθρώπου με αυτήν. Τα ζητούμενα ήταν ξεκάθαρα και σαφή, ενδιαφέροντα για τους μαθητές, ενώ θεωρήθηκαν ότι έδιναν αφορμή για προβληματισμό πάνω στο τόσο σημαντικό θέμα της αισθητικής καλλιέργειας.

Διαφορετική άποψη από την Πανελλήνια Ενωση Φιλολόγων

Θετικά κρίνει η Πανελλήνια Ένωση Φιλολόγων, τα θέματα της Νεοελληνικής γλώσσας στα οποία διαγωνίστηκαν σήμερα οι υποψήφιοι στις πανελλαδικές εξετάσεις.

Συγκεκριμένα στη σχετική ανακοίνωσή της η Ένωση τονίζει αναλυτικά:

«Το κείμενο που δόθηκε στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας είναι απόσπασμα από το βιβλίο της Ελένης Γλύκατζη-Αρβελέρ "Πολιτισμός και ελληνισμός. Προσεγγίσεις", σε διασκευή. Το θέμα του αναφέρεται στη σημασία της Αρχαίας Ελληνικής Τέχνης. Πρόκειται για θέμα που εντάσσεται στη διδακτέα ύλη της Β´ και της Γ´ Λυκείου για το μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας. Ο λόγος του κειμένου είναι σύνθετος, αλλά ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις του συγκεκριμένου μαθήματος».

Έκθεση Α' Λυκείου προτεινόμενο θέμα!

ΚΕΙΜΕΝΟ: Το «κόνσεπτ», το «πρότζεκτ», το «μπάτζετ».

Θενξ μαν (Thanks man) ... Όταν τ' ακούω,

μεταφράζω σιωπηρά: Ευχαριστώ, μάγκα μου. Ή: Ευχαριστώ, φιλάρα ... Τα μεταφρασμένα μου

φαίνονται πιο αρρενωπά, πιο άμεσα, πιο μοναδικά. Γιατί λοιπόν οι μάγκες έφηβοι και οι μεγαλύτεροι

τιτιβίζουν τα δικά τους greeklish Ίσως γιατί κάθε γενιά χρειάζεται τη δική της ιδιόλεκτο, μια δική της

αργκό, προσωρινή, αναλώσιμη, με ημερομηνία λήξεως, που όμως τη διαχωρίζει από τις

προηγούμενες γενιές. Η ιδιόλεκτος του "μαν" θα ξεθωριάσει καθώς μεγαλώνοντας ο νέος έρχεται σε

επαφή με άλλες αργκό, ακαδημαϊκές ή επαγγελματικές. Το ερώτημα παραμένει πάντως:

γιατί τα αγγλικά κατακλύζουν τον καθημερινό λόγο μικρών και μεγάλων;

Είναι αληθές ότι η γλωσσομάθεια έχει αυξηθεί γεωμετρικά τις τελευταίες δεκαετίες. Ο

σημερινός απόφοιτος λυκείου θα διαβάζει και θα μιλάει αγγλικά ασυγκρίτως καλύτερα

από τον ανάλογο του στη δεκαετία του '70 και του '80. Το επικοινωνιακό μας περιβάλλον

κατακλύζεται από ξένη γλώσσα: τηλεόραση, ταινίες, διαδίκτυο, videoclips και ποπ

κουλτούρα.

Παίζουν ρόλο οι σπουδές; Ναι, ασφαλώς, αλλά πολύ σοβαρότερο ρόλο παίζει το

διεθνές περιβάλλον της εργασίας και η γενικευμένη ολιγογλωσσία των εταιρικών

στελεχών. Μέγα μέρος των επαγγελμάτων απαιτεί καλή γνώση ξένης γλώσσας. Στις

«μπίζνες» δεν χρειάζονται καλά ελληνικά, δεν χρειάζεται καν γλώσσα, όλα διεξάγονται με

τυποποιημένες εκφράσεις, κυρίως αγγλικές: έχω ένα «κόνσεπτ» για ένα «πρότζεκτ»

αλλά δεν μου βγαίνει το «μπάτζετ»

Σοβαρό ρόλο παίζει και η ξενομανία. Υπό τον συνοπτικό αυτό όρο εννοούνται διάφορα

συμπλέγματα καθυστέρησης, μειονεξίας, μιμητισμού. Σε περιβάλλον ασφυκτικά

ομογενοποιημένο, κοσμοπολίτικο, ίδιο παντού, η διατήρηση ιδιαίτερης ταυτότητας,

ιδιομορφίας, ντοπιολαλιάς, είναι δύσκολη, κοπιώδης, ανεπιθύμητη εντέλει. Είναι

ασφαλέστερο να ομοιάζεις, ώστε να γίνεσαι ευκολότερα αποδεκτός. Τα πλούσια, καλά

ελληνικά φαντάζουν δύσκολα και σχεδόν ανώφελα στον οικονομικό και εργασιακό στίβο,

ενώ τα «γκρίκλις» του «κόνσεπτ - πρότζεκτ» είναι εύκολα, ακίνδυνα, ξεκούραστα και

καλύπτουν αδυναμίες και ανεπάρκειες. Το ποτάμι που μας περιέχει είναι ορμητικό και

κοσμοπολίτικο, με τρόπους καινούργιους και ίσως επικίνδυνους.

Αναμφίβολα η εγκατάλειψη της μητρικής γλώσσας δεν είναι πρόοδος, είναι υποταγή

και απώλεια ταυτότητας, είναι υπαρξιακή συρρίκνωση, ατομική και εθνική. Η γλώσσα δεν είναι μόνο εργαλείο, δεν είναι μόνο φόρμα, δεν είναι μόνο επικοινωνία, πρωτίστως είναι

νοητικό και αισθητικό συμβάν, είναι σχέση, είναι κοινωνία. Πίσω από τη θρυμματισμένη

γλώσσα των στελεχών και των μοδάτων, των τεχνοκρατών, τώρα πια και των πολιτικών,

αναπτύσσεται μια αναλόγως θρυμματισμένη σκέψη, αδιάφορη, κολοβή, υποταγμένη. Όσο

πιο υποταγμένη η γλώσσα και η σκέψη, τόσο πιο άχρωμη και ανελεύθερη η κοινωνική και

πολιτική μας ύπαρξη.

Διασκευασμένο Διαδικτυακό άρθρο του Ν. Ξυδάκη, Καθημερινή, 19-9-2010

Παρατηρήσεις

Α. Να συντάξετε μια περίληψη 100 περίπου λέξεων του παραπάνω άρθρου.

Μονάδες 25

Β1. Να σχολιάσετε σε μια παράγραφο 70 - 80 λέξεων το νόημα του παρακάτω

αποσπάσματος: «Ίσως γιατί κάθε γενιά χρειάζεται τη δική της ιδιόλεκτο, μια δική της

αργκό, προσωρινή, αναλώσιμη, με ημερομηνία λήξεως, που όμως τη διαχωρίζει από

τις απ' τις προηγούμενες γενιές.»

Μονάδες 12

Β2. Να εντοπίσετε τα δομικά μέρη της τελευταίας παραγράφου και να συντάξετε έναν

πλαγιότιτλο γι' αυτήν.

Μονάδες 5

Β3. Να εντοπίσετε το είδος του συλλογισμού (παραγωγικός ή επαγωγικός) στο παρακάτω

επιχείρημα:

- Τα μέλη μιας οικολογικής οργάνωσης έχουν, προφανώς, ιδιαίτερες ανησυχίες για

τα οικολογικά ζητήματα.

- Η Κέλυ είναι ενεργό μέλος μιας οικολογικής οργάνωσης.

Άρα η Κέλυ ανησυχεί έντονα για την καταστροφή του περιβάλλοντος.

Μονάδες 4

Β4. Να αντιστρέψετε την σύνταξη (Ενεργητική - Παθητική) στα παρακάτω αποσπάσματα:

α) Το επικοινωνιακό μας περιβάλλον κατακλύζεται από ξένες γλώσσες.

β) Τα «γκρίκλις» καλύπτουν αδυναμίες και ανεπάρκειες.

Μονάδες 4

Β5.α) Να εντοπίσετε στο κείμενο δύο φράσεις, στις οποίες η γλώσσα χρησιμοποιείται με

την ποιητική της λειτουργία.

Μονάδες 4

β) γεωμετρικά, περιέχει, οικονομικό: από το τελευταίο συνθετικό των λέξεων να

γράψετε μια νέα σύνθετη λέξη.

Μονάδες 6

Γ. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ

Όπως γίνεται αντιληπτό η γλωσσομάθεια μέσα στη σημερινή παγκοσμιοποιημένη

κοινωνία θεωρείται απαραίτητη, σχεδόν όσο και η καλή χρήση της μητρικής μας

γλώσσας. Να συντάξετε άρθρο (περίπου 400 λέξεων) που θα αναρτηθεί στην

ιστοσελίδα του σχολείου σας, με το οποίο εξηγείτε γιατί είναι ανάγκη και απαίτηση

των καιρών μας η καλή χρήση μιας τουλάχιστον ξένης γλώσσας, αλλά και ποιοι

κίνδυνοι μπορεί να προκύψουν αν αμελήσουμε την μητρική μας γλώσσα.

Μονάδες 40

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

Α. ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Ο συντάκτης παρατηρώντας το πόσο εύκολα οι νέοι περιλαμβάνουν αγγλικές

εκφράσεις στην ιδιόλεκτο τους πραγματεύεται στο άρθρο του τα αίτια της κυριαρχίας μιας

αγγλικοκεντρικής αργκό στην επικοινωνία μας. Καταρχάς τονίζει ότι οι νέοι χρησιμοποιούν

αυτή την ιδιόλεκτο, από την ανάγκη τους να διαφέρουν από τις άλλες γενιές. Κατόπιν

εντοπίζει τις βασικές αιτίες του φαινομένου στην αυξημένη σήμερα γλωσσομάθεια και στην

παράλληλη κυριαρχία της αγγλικής στον εργασιακό και επιχειρηματικό χώρο. Γεγονός που

οξύνεται και από την ξενομανία μας, καθώς το παγκοσμιοποιημένο μας περιβάλλον

καθιστά δύσκολη την προάσπιση της πολιτιστικής και ειδικότερα της γλωσσικής μας

ταυτότητας. Επιλογικά υποστηρίζει ότι η γλωσσική υποβάθμιση σηματοδοτεί την

πνευματική εξασθένιση και την πολιτική υποταγή μας.

(περίπου 106 λέξεις)

Β1. Η νιότη διακρίνεται για την επαναστατικότητά της, με βασικό στοιχείο τη διάθεση

ρήξης με το «πολιό». Η διάθεση αυτή των νέων εκδηλώνεται ποικιλοτρόπως: στον τρόπο ένδυσης, εμφάνισης, διασκέδασης, σκέψης, αλλά και στην γλωσσική τους

έκφραση. Δημιουργούν ένα ιδιότυπο κώδικα επικοινωνίας, που απ' την μια σπάει τα

«στεγανά» της «επίσημης» γλώσσας ως προς τη δομή και την σημασιολογία, αλλά απ'

την άλλη τους διαφοροποιεί, τους ξεχωρίζει από τα περασμένα, απ' τις προηγούμενες

γενιές. Το γεγονός αυτό συνάδει με τη ζωτική ανάγκη της νεολαίας της να δώσει το

στίγμα της και να αυτοπροσδιοριστεί. Βέβαια καθώς μεγαλώνουν οι νέοι, αυτές οι

γλωσσικές ιδιοτυπίες αλλάζουν ή και εγκαταλείπονται.

Β2. ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ: «Αναμφίβολα η εγκατάλειψη της ... και εθνική.»

ΣΧΟΛΙΑ/ΛΕΠΤΟΜΕΡΙΕΣ: «Η γλώσσα δεν είναι ... κολοβή, υποταγμένη.»

ΚΑΤΑΚΛΕΙΔΑ «Όσο πιο υποταγμένη η γλώσσα και η σκέψη, τόσο πιο άχρωμη και

ανελεύθερη η κοινωνική και πολιτική μας ύπαρξη.»

Πλαγιότιτλος: Η συρρίκνωση της μητρικής γλώσσας συνεπάγεται την υποβάθμιση της

σκέψης

ή

Η τυποποίηση της σκέψης ως αποτέλεσμα της γλωσσικής κρίσης.

Β3. Ο συλλογισμός είναι παραγωγικός καθώς ξεκινά από μια γενική θέση, σύμφωνα με την

οποία τα μέλη των οικολογικών οργανώσεων νοιάζονται για το περιβάλλον και

καταλήγει σε μια ειδικότερη διαπίστωση, ότι η Κέλυ ως μέλος μιας τέτοιας

οργάνωσης ενδιαφέρεται έντονα για την περιβαλλοντική καταστροφή.

Β4.α) Οι ξένες γλώσσες κατακλύζουν το επικοινωνιακό μας περιβάλλον

β) Αδυναμίες και ανεπάρκειες καλύπτονται από τα γκριγκλις

Β5.α) i.Το ποτάμι που μας περιέχει

ii. θρυμματισμένη γλώσσα

β) γεωμετρικά: άμετρος, μετρονόμος

περιέχει: ένοχος, απέχω

οικονομικά: παράνομος, νομοταγής

Γ. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ

ΤΙΤΛΟΣ ΑΡΘΡΟΥ: Γλωσσομάθεια: Αναγκαιότητα ή απειλή;

ΠΡΟΛΟΓΟΣ: Αναφορά στις σύγχρονες απαιτήσεις της εποχής, στα πλαίσια της

παγκοσμιοποίησης, της κατάργησης των συνόρων και των αποστάσεων, της

εξέλιξης των ΜΜΜ και των ΜΜΕ, καθώς και του εμπλουτισμού του

εκπαιδευτικού προγράμματος. Ανάγκη της εποχής η γλωσσομάθεια.

ΚΥΡΙΩΣ ΜΕΡΟΣ:

1. Αναγκαιότητα γλωσσομάθειας

Σπουδές: Εκπόνηση εργασιών, επαφή με άλλους πολιτισμούς, τρόπους

σκέψης, ερεθίσματα για τον κόσμο, εμπλουτισμό γνώσεων, διεύρυνση

πνευματικών οριζόντων, ευελιξία στην επιλογή τόπου σπουδών.

Εργασία: Ανταγωνιστικότητα, δυνατότητα απόκτησης περαιτέρω γνώσεων

(εξειδίκευση), δυνατότητα μετεκπαίδευσης σε ξένη χώρα, απόκτηση ευρέος

ορίζοντα σε συγκεκριμένο επαγγελματικό αντικείμενο, δυνατότητα

επικοινωνίας με συναδέλφους από άλλες χώρες (επαγγελματική

κοινωνικοποίηση / συνεργασία), ανταλλαγή απόψεων.

Τεχνολογία: Η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας και η κυριαρχία της σε κάθε

τομέα της καθημερινότητας μας επιβάλλει την γνώση ξένης ορολογίας (κυρίως

αγγλικής).

Κοινωνία: Σύναψη σχέσεων με αλλοεθνείς, δυνατότητα επικοινωνίας με άτομα

από άλλες κουλτούρες, διεύρυνση κοινωνικών οριζόντων, περιορισμός

προκαταλήψεων, ρατσιστικών διαθέσεων, αφού με την κατάκτηση μιας ξένης

γλώσσας το άτομο προσεγγίσει και την αντίστοιχη κουλτούρα.

Ευρωπαϊκή Ένωση - Παγκοσμιοποίηση: διάδραση, αλληλεξάρτηση και

αλληλοσυνεργασία με τα κράτη - μέλη, νέες συνθήκες που επιβάλλει η

ελεύθερη κίνηση αγαθών, ιδεών και επαγγελματιών, και προκαλούν ένα

ευρύτερο πλαίσιο έντονου ανταγωνισμού.

Τουρισμός - Ταξίδια: διευκόλυνση στις πρακτικές ανάγκες τόσο για τον

αλλόγλωσσο ταξιδιώτη, όσο και για τον γηγενή, αλλά και στην προσέγγιση της

πολιτιστικής ιδιαιτερότητας ενός λαού.

2. Κίνδυνοι αν αμελήσουμε μητρική γλώσσα

υποβάθμιση γλωσσικού αγαθού, υποβάθμιση σκέψης και πνευματικού

επιπέδου, περιορισμός και συρρίκνωση αναπαραστάσεων στη μητρική

γλώσσα, αλλοίωση γλωσσικού ενστίκτου ξενομανία, υιοθέτηση ξένων δομών και αφομοίωση αυτών στον γλωσσικό

κώδικα, νόθευση γλωσσικού κώδικα

απομάκρυνση από τη γλωσσική παράδοση, κρίση αξιών και αρχών που

απορρέουν από το παρελθόν, το οποίο διαμόρφωσε τη γλωσσική συνείδηση

του ομιλούντος

τεχνοκρατική παιδεία και ταύτιση της μητρικής γλώσσας με παρωχημένες και

τυποποιημένες έννοιες και αξίες

υποβάθμιση της εγχώριας λογοτεχνίας, αφού εμποδίζει και την κατανόηση των

εθνικών πνευματικών πονημάτων της εθνικής λογοτεχνίας, αλλά και την

περαιτέρω εξέλιξη της σήμερα.

αλλοίωση επικοινωνίας, κρίση ανθρώπινων σχέσεων, συρρίκνωση διαλόγου

και υιοθέτηση δομών που αδυνατούν να εκφράσουν τα ουσιαστικά με τρόπο

δημιουργικό και λυτρωτικό

υποβάθμιση πνευματικού υπόβαθρου, αφού η απλοϊκή γλώσσα προκαλεί

παρόμοια σκέψη, κίνδυνος κοινωνικού και πολιτικού ετεροπροσδιορισμού.

εξασθένιση πολιτιστικής ταυτότητας

απειλή κοινωνικής υπόστασης ατόμου και στρέβλωση της ευρύτερης (εθνικής)

ταυτότητας του στο παγκόσμιο γίγνεσθαι, κίνδυνος αλλοίωσης των

χαρακτηριστικών κάθε έθνος μέσα σε ένα χαοτικό παγκοσμιοποιημένο

χωροχρόνο.

Γ. ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Προβληματισμός για αυξημένη γλωσσομάθεια στη σύγχρονη εποχή, η οποία ναι μεν

αποτελεί αναγκαίο εφόδιο του σημερινού πνευματικού και επαγγελματικού γίγνεσθαι,

αλλά πρέπει να έρθει σε αρμονία με την αντίστοιχη καλλιέργεια και σεβασμό της

γλωσσικής μας ταυτότητας. Προτεινόμενες προϋποθέσεις, ώστε να μην παραμεληθεί η

μητρική γλώσσα:

ανθρωπιστική παιδεία

παρέμβαση κράτους και πρωτοβουλίες για την ενίσχυση και προβολή της

γλώσσας τόσο τοπικά όσο και παγκόσμια

πρότυπα πνευματικής ηγεσίας

ορθή λειτουργία ΜΜΕ

γόνιμη επαφή με παράδοση και αξίες που διαμόρφωσαν γλωσσικό ένστικτο

παρόντος

ατομική πρωτοβουλία: μελέτη παράδοσης και κλασικής γραμματείας, επίσκεψη

σε μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους που αφυπνίζουν την ιστορική

συνείδηση.