Τέχνη και Φιλοσοφία
Από τους πρώτους φιλοσοφικούς χρόνους έως σήμερα, ο άνθρωπος της τέχνης και του πολιτισμού θα διερευνά στο διηνεκές το αινιγματικό ερώτημα, αν ο άνθρωπος πρέπει να υπηρετεί την τέχνη ή η τέχνη τον άνθρωπο. Στο διάβα του πολιτισμού ακούσθηκαν ποικίλες κι εξαιρετικές τοποθετήσεις για την τέχνη. Του Πρωταγόρα το: «Πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος», του Δημοκρίτου το: «Καλαίσθητον είναι το ευχάριστον», του Ηρακλείτου το: «Η Τέχνη είναι η αρωγός της αρμονίας», του Πλάτωνος το: «Η Τέχνη ακολουθεί την Θεία έμπνευση».
Όλες οι τέχνες, εικαστικές και σύγχρονες, όπως ο κινηματογράφος, η έβδομη τέχνη, προσδοκούν να εκφράσουν, να εκδηλώσουν την ανωτερότητα του πνεύματος σε μορφή απεικόνισης δηλαδή σε εικόνα, ήχο και αφή. Μ’ αυτές τις τρεις αισθήσεις ο άνθρωπος, το ανώτερο πνευματικώς προϊόν της ύλης, υπηρετεί και μορφοποιεί την Τέχνη από φανταστική και ιδεατή σε σημειολογική, δηλαδή λεκτικώς (λογοτεχνία), ηχητικώς (μουσική), οπτικώς (ζωγραφική, γλυπτική κ.α.). Κορυφαία και σύγχρονη τέχνη είναι ο κινηματογράφος ο οποίος αποτελεί σύζευξη των παραπάνω. Άλλωστε, δεν είναι τυχαίο ότι σήμερα εισπράττει και συγκεντρώνει διεθνώς το ενδιαφέρον των ανθρώπων της Τέχνης.
Επιβεβαιώνεται η ρήση του Ηρακλείτου «Πάντα ρει», διότι ο κινηματογράφος ως η έβδομη τέχνη τελικώς εκμαιεύτηκε μέσα από την εγκυμοσύνη του χρόνου της τέχνης και του πολιτισμού, ως η σύνθεση των πρωτογενών τεχνών οι οποίες αντιστοιχούν στις πρώτες και κύριες αισθήσεις – διαύλους της ανθρώπινης συνειδήσεως, δηλαδή την όραση και την ακοή. Αυτός είναι ο μέγας μικρόκοσμος, ο άνθρωπος στοχάζεται, εκδηλώνει και κορυφώνει την Τέχνη σε υψηλότερο επίπεδο πάνω από την φύση, πάνω από τον Θεό, εξυψώνοντάς την στην ζωροαστρική αντίληψη του μεγάλου φιλοσόφου Φρειδερίκου Νίτσε: «Αν ο Θεός υπάρχει, οφείλουμε να τον υπερβούμε», αλλά και στην κλασικώς ιδεαλιστική θεώρηση του Πλάτωνος: «Αφού ο Θεός πήρε την ύλη και την έθεσε με καλλιτεχνικό τρόπο σε τάξη, εμείς ως κατ’ εικόνα του οφείλουμε να καλλιτεχνήσουμε αναλόγως και σύμφωνα με το θείο σχέδιο».
Η πλατωνική όμως φιλοσοφία κατέχει ιδιαίτερη θέση στην ιστορία της Τέχνης, διότι έφερε σε επαφή τον άνθρωπο με τον Θεό και τον Θεό με τον άνθρωπο. Προβληματισμένος από την νεαρή ήδη ηλικία του, ο Πλάτων διατύπωσε την τριπλή διάσταση της απεικόνισης της Τέχνης: «Του Ποιητή, του Δημιουργού - Κατασκευαστή, του Ζωγράφου». Σύμφωνα με τον Πλάτωνα δηλαδή, η Τέχνη διέπεται κι εκφράζεται με τρεις τρόπους: της ποιήσεως, όπως ένα λουλούδι φύεται μέσα από το κλίμα και τον χρόνο, της δημιουργίας, όπως ένας δημιουργός κατασκευάζει πλαστικά λουλούδια, και τέλος της ζωγραφικής, όπως ένας ζωγράφος μιμείται χρωματο-σχεδιαστικώς σε κάποιον καμβά το λουλούδι! Στον προβληματισμό για το νόημα της Τέχνης εντάσσονται κι άλλες πρωτογενείς ή ζυμωμένες θεωρίες από την εξέλιξη του ανθρωπίνου πολιτισμού. Όμως, επειδή αυτές δεν πρωταγωνιστούν στην καλλιτεχνική καλλιέργεια της ανθρώπινης προσωπικότητας και επειδή δεν είχαν ρόλο καθοριστικό στην ιστορία της τέχνης (σουρρεαλισμός, ιρασιοναλισμός, κ.ά.) δεν χρήζουν σημαντικής εξέτασης.
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
1. Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόμενο του κειμένου σε 80-100 λέξεις.
2. Να αναπτύξετε σε μια παράγραφο 80 -100 λέξεων την άποψη: «ο κινηματογράφος ως η έβδομη τέχνη τελικώς εκμαιεύτηκε μέσα από την εγκυμοσύνη του χρόνου της τέχνης και του πολιτισμού, ως η σύνθεση των πρωτογενών τεχνών, οι οποίες αντιστοιχούν στις πρώτες και κύριες αισθήσεις - διαύλους της ανθρώπινης συνειδήσεως, δηλαδή την όραση και την ακοή».
3. Να εντοπίσετε τον τρόπο πειθούς που χρησιμοποιεί η αρθρογράφος στην 3η παράγραφο του κειμένου.
4. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ
Μία από τις σημαντικότερες επιδιώξεις ενός σύγχρονου εκπαιδευτικού συστήματος που θα αποβλέπει στην ολόπλευρη ανάπτυξη της ανθρώπινης προσωπικότητας, είναι και η επαφή του νέου ανθρώπου, από μικρή ηλικία, με την τέχνη, μέσω της καλλιτεχνικής έκφρασης και της δημιουργίας. Σε άρθρο που θα δημοσιεύσετε στην εφημερίδα του σχολείου σας να αναφερ- θείτε στη θέση που κατέχει η τέχνη στο σημερινό ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, καθώς και στους λόγους που την οδήγησαν στη θέση αυτή (500 - 600 λέξεις).
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
1. Περίληψη
Η αρθρογράφος στο συγκεκριμένο κείμενο αναζητά το νόημα και την
αποστολή της τέχνης λαμβάνοντας υπόψη ρήσεις και απόψεις καταξιωμένων
φιλοσόφων ανά τους αιώνες. Υποστηρίζει ότι η τέχνη, ως ανθρώπινη
δραστηριότητα, είναι η απεικόνιση ενός ανώτερου πνεύματος με τη βοήθεια της
εικόνας, του ήχου και της αφής, όπως συμβαίνει στη λογοτεχνία, στη μουσική,
στη γλυπτική και στις υπόλοιπες τέχνες. Στοιχεία από αυτές τις πρωτογενείς
τέχνες, που αντιστοιχούν και ανταποκρίνονται σε αισθήσεις του ανθρώπου,
συνθέτουν την έβδομη τέχνη, τον κινηματογράφο, ο οποίος οδήγησε την τέχνη
στο ανώτερο σημείο της. Ολοκληρώνοντας τις απόψεις της, η αρθρογράφος
επικαλείται την πλατωνική θεωρία, η οποία παρουσίασε την τέχνη ως τον
συνδετικό κρίκο ανάμεσα στον άνθρωπο και τον θεό.
2. Ανάπτυξη παραγράφου
Ο κινηματογράφος, ως η πιο πρόσφατη από τις τέχνες, ενσωματώνει και
αξιοποιεί στοιχεία από τις υπάρχουσες και γνωστές από την αρχαιότητα τέχνες.
Εκφραστικά μέσα της λογοτεχνίας, του θεάτρου, της ζωγραφικής, της μουσικής,
του χορού, της αρχιτεκτονικής, ακόμα και της γλυπτικής, χρησιμοποιούνται,
άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο, για την επίτευξη της
κινηματογραφικής αφήγησης. Πολλά από αυτά τα καλλιτεχνικά μέσα
απευθύνονται στις κύριες ανθρώπινες αισθήσεις, την όραση και την ακοή,
εφόσον ο κινηματογράφος βασίζεται στην αδιάκοπη διαδοχή εικόνων που συνοδεύονται και υποστηρίζονται από ήχους, μουσική και λόγους των
ηθοποιών. Ταυτόχρονα, βασίζεται στην υποκριτική, στη σκηνοθεσία, στη
σκηνογραφία αλλά και στα επιτεύγματα της σύγχρονης τεχνολογίας. Σύνθετη
και πλήρης τέχνη λοιπόν ο κινηματογράφος, διαμορφωμένος με κώδικες και
στοιχεία άλλων τεχνών, όπως αυτά τελειοποιούνταν στο πέρασμα πολλών
αιώνων από την καλλιτεχνική ευαισθησία, την εμπειρία και την επινοητικότητα
των ανθρώπων.
3. Τρόπος πειθούς
Η αρθρογράφος στην 3η παράγραφο χρησιμοποιεί ως τρόπο πειθούς την
επίκληση στην αυθεντία. Για να ενισχύσει την αξιοπιστία των επιχειρημάτων της
επικαλείται τις απόψεις διακεκριμένων φιλοσόφων που έχουν ασχοληθεί με την
Τέχνη και παραθέτει ανάλογα αποσπάσματα. Επικαλείται απόψεις του
Ηρακλείτου, του Φρειδερίκου Νίτσε και του Πλάτωνα για να τεκμηριώσει την
άποψη ότι η τέχνη ακολουθεί ένα θεϊκό σχέδιο.
4. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ
ΤΙΤΛΟΣ: Η αναζήτηση του «Ωραίου» μέσα στο σχολείο.
ΠΡΟΛΟΓΟΣ: Αναφορά σε κάποιο γεγονός της πρόσφατης επικαιρότητας, το
οποίο παρέχει την αφορμή για τη σύνταξη του άρθρου. Τέτοιο
γεγονός θα μπορούσε να είναι η απόφαση της ηγεσίας του
Υπουργείου Παιδείας για την αναβάθμιση των καλλιτεχνικών
μαθημάτων στην πρωτοβάθμια και τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.
ΚΥΡΙΟ ΜΕΡΟΣ
α) Ποια είναι η θέση της τέχνης στο σημερινό ελληνικό εκπαιδευτικό
σύστημα.
Η τέχνη στο σημερινό ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, χωρίς να είναι πλήρως
εξορισμένη, δεν καταλαμβάνει τη θέση που θα έπρεπε αναλόγως της μεγάλης
αξίας που έχει και της σημαντικής αποστολής που καλείται να εκπληρώσει.
• Αρκετά μαθήματα των οποίων το περιεχόμενο σχετίζονται έμμεσα ή
άμεσα με την τέχνη (Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνία, αρχαία
Τραγωδία, Λυρική ποίηση, Θεατρολογία, Ιστορία της τέχνης, Αρχές
Φιλοσοφίας κ.α.) διδάσκονται γρήγορα και αποσπασματικά
αδυνατώντας να εμπνεύσουν και να συγκινήσουν τους μαθητές.
• Οι ώρες καλλιτεχνικών μαθημάτων, όπως η μουσική και η ζωγραφική
είναι ελάχιστες και ο παρεμβατικός τους ρόλος μικρός, είτε επειδή
αφαιρούνται γρήγορα από το ωρολόγιο πρόγραμμα είτε επειδή
αφιερώνονται στη διδασκαλία άλλων μαθημάτων. Επίσης, και οι όποιες
καλλιτεχνικές δραστηριότητες (θεατρικές παραστάσεις,
κινηματογραφικές προβολές, χορωδίες, μουσικές εκδηλώσεις), λίγες
στον αριθμό, διοργανώνονται με πρωτοβουλίες των διδασκόντων και
ολοκληρώνονται στον ελάχιστο ελεύθερο χρόνο των μαθητών.
• Παρατηρούνται ελλείψεις και κενά σε θέσεις ειδικευμένου εκπαιδευτικού
προσωπικού με θεωρητική κατάρτιση και εμπειρία στη διδασκαλία των
καλλιτεχνικών μαθημάτων • Οι δαπάνες του κρατικού προϋπολογισμού για την παιδεία και τον
πολιτισμό παραμένουν, παρά τις όποιες αυξήσεις, χαμηλές. Έτσι,
χαμηλές παραμένουν και οι δαπάνες για την εξασφάλιση της αναγκαίας
για την διδασκαλία της τέχνης και την οργάνωση πολιτιστικών
εκδηλώσεων υλικοτεχνικής υποδομής.
• Η υποβάθμιση της αισθητικής ξεκινά (και) από την κατασκευή και την
εμφάνιση κάποιων, ευτυχώς όχι των περισσότερων πλέον, σχολικών
εγκαταστάσεων - κτιρίων. Το περιβάλλον, εσωτερικό ή ευρύτερο, σε
αυτές αποτρέπει από τη διαδικασία της μάθησης και προδιαθέτει
αρνητικά μαθητές και διδάσκοντες.
β) Παράγοντες στους οποίους οφείλεται η υποβάθμιση της τέχνης στο
ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα.
• Η συνεχής υποχώρηση των ανθρωπιστικών αξιών και των ανθρωπιστικών
παραμέτρων του πολιτισμού και της παιδείας, τάση η οποία είναι διεθνής και στην οποία σε κάποιο βαθμό υπακούει και το ελληνικό
εκπαιδευτικό σύστημα. Συνακόλουθα, ενθαρρύνεται η συστηματική
στροφή σε σπουδές που ανταποκρίνονται σε άμεσα στις ανάγκες της
ελεύθερης αγοράς και της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας. Μέσα σε
ένα τέτοιο κλίμα, η καλλιέργεια του Ωραίου περιθωριοποιείται και
υποβαθμίζεται.
• Ο χρησιμοθηρικός προσανατολισμός του ελληνικού εκπαιδευτικού
συστήματος. Το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, σαφώς
εξετασιοκεντρικό, δείχνει να είναι προσανατολισμένο όχι τόσο στη
διαμόρφωση ολοκληρωμένων προσωπικοτήτων αλλά στην επίτευξη
καλής βαθμολογίας μέσα από πολλές εξετάσεις και την εισαγωγή των
νέων στις ανώτερες πανεπιστημιακές σχολές.
• Η αυθεντική τέχνη στο σημερινό σχολείο όμως περιθωριοποιείται,
καθώς συνθλίβεται στη γενικότερη πολιτιστική έκπτωση, όπως αυτή
αναπαράγεται και τροφοδοτείται από διάφορες πηγές και εμφανίζεται
με διάφορες μορφές, την ευτέλεια, την ασημαντότητα, την
προχειρότητα, την εμπορευματοποίηση.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ: Χωρίς να αγνοούνται τα σημαντικά βήματα προόδου και οι ευγενείς
προθέσεις των αρμοδίων στη χάραξη της εκπαιδευτικής πολιτικής,
φαίνεται ότι το ιδανικό του Πλάτωνα, ότι δηλαδή η τέχνη θα πρέπει
να είναι αναγκαίος όρος ενός εκπαιδευτικού συστήματος δείχνει να
είναι μακρινό.
