ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΛΑΤΙΝΙΚΑ 2015

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

 Α.1. Αυτό το παράδειγμα παρακίνησε κάποιον παπουτσή να μάθει σε ένα κοράκι τον ίδιο χαιρετισμό. Για πολύ καιρό μάταια κόπιαζε ˙ κάθε φορά που το πουλί δεν απαντούσε, ο παπουτσής συνήθιζε να λέει «Κρίμα στον κόπο μου!».

Αν όμως κατά τύχη πέσουν, όπως συμβαίνει συνήθως, τότε γίνεται κατανοητό πόσο τους έλειπαν οι φίλοι. Αυτό είναι που λένε ότι είπε ο Ταρκύνιος όταν ήταν εξόριστος: «Τότε κατάλαβα, ποιους είχα πιστούς φίλους, ποιους άπιστους, όταν πια δεν μπορούσα να ανταποδώσω τη χάρη ούτε στον ένα ούτε στον άλλο».

Η Πορκία, η σύζυγος του Βρούτου, όταν έμαθε το σχέδιο του άντρα της για τη δολοφονία του Καίσαρα ζήτησε ένα ξυράφι μανικιουρίστα δήθεν για να κόψει τα νύχια της και με αυτό αυτοτραυματίστηκε καθώς της γλίστρησε δήθεν τυχαία. Έπειτα ο Βρούτος, που κλήθηκε στην κρεβατοκάμαρα με τα ξεφωνητά των υπηρετριών, ήρθε για να μην μαλώσει, γιατί τάχα είχε κλέψει την τέχνη του μανικιουρίστα.

Β.1. α) pari diutius inopum haec quo neuter cultelli ungues mihi eius.

 B.1. β) Εa exempla sutōres quosdam incitaverunt. B.2. doctu respondendo solentium perdam faciēndus casuris sunto diceremur fert referre interfice cognoscetis elaberentur resecuerit obiurgavisse.
Γ.1. α) vocatus: Postquam Brutus vocatus est. Επιλέγεται η σύνταξη Postquam και οριστική παρακειμένου (παθ. φωνής), γιατί η μετοχή του παρακειμένου, vocatus, ήταν συνημμένη χρονική μετοχή που δήλωνε το προτερόχρονο, και η αντίστοιχη σύνταξη του postquam εκφράζει το προτερόχρονο στο παρελθόν.

Γ.1. β) «Quos fidos amicos habui?»
 Γ. 1. γ) Homines dicunt Porciam, Bruti uxōrem, cultellum tonsorium poposcisse.
 Γ.1. δ) quod Tarqunius fertur dixisse exulans. Όταν το ειδικό απαρέμφατο εξαρτάται από παθητικό λεκτικό ρήμα (όπως το fertur) ή από δοξαστικό (παθ.), τότε στην ταυτοπροσωπία το υποκείμενο του απαρεμφάτου παραμένει σε ονομαστική (άρση λατινισμού).
 Γ.2. α) Id exemplum sutōrem quendam incitat, ut corvum docēat parem salutatiōnem. Μετά από ρήμα εξάρτησης αρκτικού χρόνου η βουλητική πρόταση εκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα. Έχουμε ιδιομορφία ακολουθίας χρόνων, συγχρονισμός κύριας και δευτερεύουσας πρότασης, καθώς η βούληση είναι ιδωμένη τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής της.
 Γ.2.β) Αντίθετο προς το πραγματικό στο παρόν: α) Quodsi forte caderent, tum intellegeretur Αντίθετο προς το πραγματικό στο παρελθόν: β) Quodsi forte cecidissent, tum intellectum esset.

Γ. 2. γ) Brutus vēnit, ut obiurgāret eam (τελική πρόταση) Brutus vēnit qui obiurgāret eam (αναφορική τελ. πρ.) Brutus vēnit obiurgātum eam (αιτιατική σουπίνου) Brutus vēnit causa obiurgāndae eius. (causa+γενική γερ-κού). ή causa obiurgandi (causa +γεν. γερ-ίου)

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ 2015 ΘΕΜΑΤΑ ΛΑΤΙΝΙΚΑ

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ΄ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΤΕΤΑΡΤΗ 27 ΜΑΪΟΥ 2015

 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΛΑΤΙΝΙΚΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ

 ΚΕΙΜΕΝΟ

 Id exemplum sutōrem quendam incitavit, ut corvum docēret parem salutatiōnem. Diu operam frustra impendēbat; quotiescumque avis non respondēbat, sutor dicere solēbat «Oleum et operam perdidi». ………………………………………………………………………………………… Quodsi forte, ut fit plerumque, cecidērunt, tum intellegitur, quam fuerint inopes amicōrum. Hoc est quod Tarquinium dixisse ferunt exulantem: «Tum intellexi, quos fidos amīcos habuissem, quos infīdos, cum iam neutris gratiam referre poteram». ………………………………………………………………………………………… Porcia, Bruti uxor, cum viri sui consilium de interficiendo Caesare cognovisset, cultellum tonsorium quasi unguium resecandōrum causā poposcit eōque velut forte elapso se vulnerāvit. Clamōre deinde ancillārum in cubiculum vocātus Brutus ad eam obiurgandam vēnit, quod tonsōris praeripuisset officium.
 Α1. Να μεταφράσετε στο τετράδιό σας τα παραπάνω αποσπάσματα. Μονάδες 40 Παρατηρήσεις

Β1α. Nα γράψετε τους τύπους που ζητούνται για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις: parem : την αφαιρετική ενικού αριθμού στο ίδιο γένος diu : τον συγκριτικό βαθμό inopes : τη γενική πληθυντικού αριθμού στο ίδιο γένος hoc : την ονομαστική πληθυντικού αριθμού στο ουδέτερο γένος quos (το 1ο στο κείμενο) : την αφαιρετική ενικού αριθμού στο θηλυκό γένος neutris : την ονομαστική ενικού αριθμού στο αρσενικό γένος cultellum : την ονομαστική πληθυντικού αριθμού unguium : την κλητική πληθυντικού αριθμού se : τη δοτική ενικού αριθμού στο α΄ πρόσωπο eam : τη γενική ενικού αριθμού στο ίδιο γένος Μονάδες 10
 Β1β. «Id exemplum sutōrem quendam incitavit»: να μεταφέρετε τις λέξεις της παραπάνω πρότασης στον άλλον αριθμό. Μονάδες 5 Β2. Nα γράψετε τους τύπους που ζητούνται για καθένα ν από τους παρακάτω ρηματικούς τύπους: docēret : το σουπίνο στην αφαιρετική respondēbat : τη δοτική του γερουνδίου solēbat : τη γενική πληθυντικού αριθμού της μετοχής ενεστώτα στο θηλυκό γένος perdidi : το α΄ ενικό πρόσωπο της υποτακτικής ενεστώτα στην ίδια φωνή fit : το γερουνδιακό στην ονομαστική ενικού αριθμού στο αρσενικό γένος cecidērunt : τη δοτική πληθυντικού αριθμού της μετοχής μέλλοντα στο ουδέτερο γένος fuerint : το γ΄ πληθυντικό πρόσωπο της προστακτικής μέλλοντα dixisse : το α΄ πληθυντικό πρόσωπο της υποτακτικής παρατατικού στην άλλη φωνή ferunt : το γ΄ ενικό πρόσωπο της οριστικής ενεστώτα στην ίδια φωνή referre : το β΄ ενικό πρόσωπο της προστακτικής ενεστώτα στην άλλη φωνή interficiendo cognovisset elapso : : : το β΄ ενικό πρόσωπο της προστακτικής ενεστώτα στην άλλη φωνή το β΄ πληθυντικό πρόσωπο της οριστικής μέλλοντα στην ίδια φωνή το γ΄ πληθυντικό πρόσωπο της υποτακτικής παρατατικού resecandōrum obiurgandam : : το γ΄ ενικό πρόσωπο της οριστικής συντελεσμένου μέλλοντα στην άλλη φωνή το απαρέμφατο του παρακειμένου στην άλλη φωνή Μονάδες 15
 Γ1α. «vocātus»: να αναλύσετε τη μετοχή σε δευτερεύουσα χρονική πρόταση, εισαγόμενη με τον χρονικό σύνδεσμο postquam (μονάδα 1) και να αιτιολογήσετε την εκφορά της (μονάδες 2). Μονάδες 3
 Γ1β. «Tum intellexi, quos fidos amīcos habuissem»: να μετατρέψετε τον πλάγιο λόγο σε ευθύ. Μονάδες 3
 Γ1γ. «Porcia, Bruti uxor, cultellum tonsorium poposcit»: να μετατρέψετε τον ευθύ λόγο σε πλάγιο, με εξάρτηση από το «Homines dicunt». Μονάδες 3
Γ1δ. «quod Tarquinium dixisse ferunt exulantem»: να αναδιατυπώσετε την πρόταση αντικαθιστώντας το ρήμα ferunt με το ρήμα fertur. Να επιφέρετε τις απαραίτητες αλλαγές (μονάδες 4) και να τις αιτιολογήσετε (μονάδες 2). Μονάδες 6
 Γ2α. «Id exemplum sutōrem quendam incitavit, ut corvum docēret parem salutatiōnem»: να αναδιατυπώσετε την περίοδο αντικαθιστώντας το ρήμα της κύριας πρότασης incitavit με το ρήμα incitat. Να προβείτε στην απαραίτητη αλλαγή (μονάδα 1) και να την αιτιολογήσετε (μονάδες 2). Μονάδες 3
 Γ2β. «Quodsi forte cecidērunt, tum intellegitur»: να μετατρέψετε τον υποθετικό λόγο έτσι ώστε να εκφράζε ται αντίθεση προς την πραγματικότητα α) στο παρόν (μονάδες 2) και β) στο παρελθόν (μονάδες 2). Μονάδες 4
 Γ2γ. «Brutus ad eam obiurgandam vēnit»: να αποδώσετε με τέσσερις τρόπους τον υπογραμμισμένο προσδιορισμό του σκοπού (να μην αποδοθεί με τελική μετοχή). Μονάδες 8 

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΑΡΧΑΙΑ 2015

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ
Α1. Έτσι λοιπόν εφοδιασμένοι αρχικά οι άνθρωποι κατοικούσαν διασκορπισμένα, ενώ πόλεις δεν υπήρχαν χάνονταν λοιπόν από τα θηρία γιατί από κάθε άποψη ήταν πιο αδύναμοι απ’ αυτά, και οι τεχνικές γνώσεις σ’ αυτούς για τη διατροφή ήταν σημαντική βοηθός, όμως για τον πόλεμο με τα θηρία ( ήταν) ελλιπής - γιατί την τέχνη για την οργάνωση πολιτείας ακόμη δεν είχαν, της οποίας μέρος είναι η πολεμική - επιθυμούσαν λοιπόν να συγκεντρώνονται και να σώζονται κτίζοντας πόλεις όποτε λοιπόν συγκεντρώνονταν, αδικούσαν ο ένας τον άλλο επειδή δεν είχαν την τέχνη για την οργάνωση πολιτείας, ώστε πάλι διασκορπιζόμενοι καταστρέφονταν. Ο Δίας λοιπόν επειδή φοβήθηκε για το γένος μας μήπως χαθεί όλο, στέλνει τον Ερμή για να φέρει στους ανθρώπους το σεβασμό και τη δικαιοσύνη, για να υπάρχουν πειθαρχία στις πόλεις και δεσμοί που συνδέονται με τη φιλία.
Β1. Συνεχίζοντας ο Πρωταγόρας την αφήγηση του μύθου του γίνεται αναφορά στην εξέλιξη του ανθρώπου μετά το δώρο που του δόθηκε, την ἔντεχνον σοφίαν σὺν πυρὶ, που την απέκτησε χάρη στην αυτοθυσία του Προμηθέα. Από αυτή τη στιγμή δηλαδή ο άνθρωπος συγγενεύει με το «θεῖον» αποκτώντας την ιδιότητα της νόησης. Μ’ αυτό τον τρόπο του δόθηκε η δυνατότητα να δημιουργήσει τεχνικό πολιτισμό. Απ’ αυτή τη στιγμή ο άνθρωπος μοιράζεται τη μοίρα των θεών, γιατί κατέχει κάτι που μέχρι τότε ανήκε μόνο στους θεούς. Γίνεται κι ο ίδιος ένας μικρός θεός – δημιουργός, που παρεμβαίνει και τροποποιεί το φυσικό περιβάλλον προσαρμόζοντάς το στα δικά του μέτρα, με κινητήρια δύναμη την ανάγκη της επιβίωσης αρχικά, αλλά και της εξέλιξης και της προόδου στη συνέχεια. Δεν θα ήταν παραδοξολογία να ισχυριστούμε ότι η απρονοησία του Επιμηθέα να εξοπλίσει με βιολογικό τρόπο τον άνθρωπο έδωσε την ευκαιρία σ’ αυτόν να πραγματοποιήσει το ποιοτικό άλμα από το χώρο του αποκλειστικά βιολογικού και ανιστορικού όντος στο χώρο του έμβιου όντος με τη σύμφυτη ιστορικότητα. Ο άνθρωπος αναγνωρίζοντας την ύπαρξη των θεών, αναπτύσσει πολιτισμό, αποκτώντας ένα είδος πνευματικής συγγένειας με τους θεούς. Πρόκειται βέβαια για συγγένεια «πνευματική», και όχι για κοινή καταγωγή. Η συγγένεια του ανθρώπου με το θεό χρησιμοποιείται από τον Πρωταγόρα ως επιχείρημα για τη γένεση της θρησκείας. Στο χωρίο αυτό ο Πρωταγόρας, αν και αγνωστικιστής, φαίνεται να δέχεται ότι το θρησκευτικό συναίσθημα είναι έμφυτο στους ανθρώπους, ότι από την αρχή οι άνθρωποι έχουν μέσα τους την έμφυτη ορμή για λατρεία. Ο ίδιος ο Πρωταγόρας άλλωστε, όπως προκύπτει και από όσα είχε γράψει στο χαμένο βιβλίο του «Περί θεῶν», δεν ήταν άθεος αλλά θεωρούσε πως ούτε οι αισθήσεις του ανθρώπου ούτε ο νους, λόγω του σύντομου βίου, που δεν άφηνε περιθώρια στον άνθρωπο να εμβαθύνει σε τέτοιου είδους θέματα, του επιτρέπουν να γνωρίσει τα άδηλα. Κατά πάσα πιθανότητα, λοιπόν, αναγνώριζε ότι η λατρεία προσιδιάζει στον άνθρωπο και ίσως είναι κάτι το απαραίτητο, χωρίς όμως και να παίρνει θέση σχετικά με την ύπαρξη του αντικειμένου της. Αντιμετώπιζε δηλαδή τη θρησκεία ως ανθρωπολογικό δεδομένο. Επομένως αυτή η τοποθέτησή του δεν είναι αντιφατική σε σχέση με τον αγνωστικισμό του. Εξάλλου η αναφορά στο ένστικτο της πίστης και η απόδοσή του σε θεϊκή συγγένεια σ’ αυτό το σημείο δεν είναι περίεργη σε μια μυθολογική αφήγηση που στόχο έχει να γίνει πιο ευχάριστη. Αξίζει να σημειωθεί εδώ πως δεν αποκλείεται και το ενδεχόμενο η αναφορά στους θεούς να αποτελεί πλατωνική θεωρία που έντεχνα τοποθετείται στο στόμα του Πρωταγόρα. Ένα άλλο συμπέρασμα που προκύπτει από αυτή την αναφορά του Πρωταγόρα είναι ότι όλα τα τεχνικά επιτεύγματα του ανθρώπου, συμπεριλαμβανομένης και της θρησκείας, εντάσσονται σε ένα καθαυτό προ-ηθικό στάδιο της πολιτισμικής ανέλιξης.

Β2. Σ’ ένα μεταγενέστερο στάδιο, αφού πια ο άνθρωπος κάλυψε τις πρωταρχικές του ανάγκες, επιδίωξε να συγκροτήσει τις πρώτες κοινωνίες. Σ’ αυτό το σημείο είναι έκδηλος ο πραγματισμός (ρεαλισμός) του Πρωταγόρα, αφού συνδέει τη φυσική εξόντωση του ανθρώπου από τα άγρια θηρία με την ανάγκη του για συγκρότηση κοινωνιών ως λύση στο πρόβλημα. Έτσι ενεργοποιείται η ευρηματικότητα του ανθρώπου που εκδηλώνεται, βέβαια, με τρόπο πρωτόγονο, την αθροιστική δηλαδή συνύπαρξη και όχι λειτουργική ακόμα, προκειμένου να θωρακιστεί απέναντι στον υπαρκτό κίνδυνο. Εξαιτίας όμως της απρονοησίας του Επιμηθέα ο άνθρωπος υπολειπόταν σε εξοπλισμό και εφόδια από τα άλλα ζώα. Κινδύνευε, λοιπόν, ανά πάσα στιγμή να αφανιστεί από αυτά λόγω της υπεροχής τους έναντι αυτού. Και η παρέμβαση όμως του Προμηθέα, παρόλο που είχε ρόλο αντισταθμιστικό της δράσης του Επιμηθέα, δεν αναπλήρωσε απόλυτα την αδυναμία του ανθρώπου. Ο Προμηθέας δηλαδή εξασφάλισε στους ανθρώπους τη δημιουργική τέχνη, την τέχνη των δημιουργών, των τεχνιτών, (δημιουργός = δῆμος + ἔργον), που του επέτρεψε να καλύψει τις βιοτικές του ανάγκες. Δημιουργός είναι αυτός που παράγει ένα έργο ωφέλιμο στο δήμο, στο λαό. Στους δημιουργούς ανήκαν στους ομηρικούς χρόνους οι μάντεις, οι γιατροί, οι κήρυκες, οι οικοδόμοι) . Οι τεχνικές γνώσεις ( των δημιουργών ), η δημιουργική τέχνη είναι λοιπόν ἱκανή βοηθός πρός τροφήν, αλλά είναι ανεπαρκής (ἐνδεής) για να αποκρούσουν τις επιθέσεις που δέχονται από τα θηρία. Οι άνθρωποι σε αυτήν τη φάση της κοινωνικής εξέλιξης δεν διαθέτουν όπλα και μεθόδους τέτοιες  (πολιτικὴν γὰρ τέχνην οὔπω εἶχον, ἧς μέρος πολεμική) που θα ήταν ικανές να αποκρούσουν τις επιθέσεις που δέχονται από τα άγρια ζώα και να τα εξοντώσουν. Ο άνθρωπος που ζει μονήρης δεν μπορεί να αμυνθεί, οι μονήρεις άνθρωποι και οι απομονωμένοι λαοί δεν είναι αυτάρκεις, αφού σύμφωνα με τον Πρωταγόρα η πολεμική τέχνη μπορούσε να καλλιεργηθεί μόνο μέσα στα πλαίσια μιας οργανωμένης κοινωνίας. Αυτή η θέση (ἧς μέρος πολεμική) δε συνεπάγεται, βέβαια, ότι ο Πρωταγόρας είναι υπέρμαχος του πολέμου. Αντίθετα ο Δ. Γουδής υποστηρίζει ότι ο πόλεμος, παρά τα μεγάλα δεινά που προξενεί, δίκαια θεωρείται από τον Πρωταγόρα αναπόσπαστο στοιχείο της πολιτικής, γιατί αναπτύσσει τις ευγενέστερες ορμές του ατόμου, την άμυνα υπέρ του δικαίου και της ελευθερίας, της θρησκείας και της οικογένειας (πρέπει να διευκρινιστεί σ’ αυτό το σημείο λοιπόν πως ο Πρωταγόρας δεν αναφέρεται στον επεκτατικό πόλεμο, αλλά στον αμυντικό). Είναι δε η πολεμική τέχνη άρρηκτα συνυφασμένη με την οργανωμένη κοινωνία, γιατί μόνο τότε υπάρχει σταθερός τόπος κατοικίας, κοινή γλώσσα, θεσμοί και νόμοι, στρατός και στόλος, ήθη, έθιμα, παραδόσεις και ιδανικά, ανάπτυξη γραμμάτων και τεχνών, και γενικά ανάπτυξη τεχνολογίας και πολιτισμού, τα οποία οφείλει ο άνθρωπος να προασπιστεί. Επιπλέον, ο πόλεμος ως μια σύνθετη μορφή βίας διεξάγεται από πολλούς ανθρώπους που πρέπει να δρουν συντονισμένα και πειθαρχημένα. Άρα λοιπόν έχει άμεση σχέση με την καλλιέργεια πολιτικής συνείδησης, με την έννοια ότι οι άνθρωποι πρέπει να μάθουν να ζουν μαζί, υπακούοντας σ’ ένα κοινό πλαίσιο αρχών και αξιών. Οι άνθρωποι λοιπόν για να εξασφαλίσουν τη σωτηρία τους αποφασίζουν να συγκεντρωθούν και να δημιουργήσουν πόλεις (ἐζήτουν δὴ ἁθροίζεσθαι καὶ σῴζεσθαι κτίζοντες πόλεις). Ο Πρωταγόρας εδώ κάνει λόγο για μια πρώτη εκδήλωση κοινωνικότητας, τάσης συνύπαρξης προς ένα σκοπό (σῴζεσθαι = να προστατευθούν από τα άγρια θηρία). Σ’ αυτό το σημείο διακρίνεται και η τελεολογική του αντίληψη για τη συγκρότηση πόλεων. Ωστόσο αυτή η εκδήλωση κοινωνικότητας στερούνταν οργάνωσης και αποκατάστασης λειτουργικών σχέσεων ανάμεσα στα μέλη αυτών των πρώτων κοινωνικών συσσωματώσεων, όπως φαίνεται από την επανάληψη του ρήματος ἁθροίζω. Η χρήση του ρήματος ἐζήτουν σε παρατατικό υποδηλώνει πως πρόκειται για ένα χρονοβόρο εγχείρημα τα αποτελέσματα του οποίου δεν ήταν δεδομένα. Η χρήση του συγκεκριμένου ρήματος είναι αξιοσημείωτη και για την πολιτική σκέψη του Πρωταγόρα, αφού δηλώνει πως οι άνθρωποι ένιωθαν την ανάγκη να συνασπιστούν, να συμβιώσουν. Η βασική αυτή θέση μπορεί να θεωρηθεί προδιατύπωση της θέσης του Αριστοτέλη για τον άνθρωπο πολιτικό ὄν, αν και ο Πρωταγόρας διαφοροποιείται από τον Αριστοτέλη, αφού δέχεται ως κίνητρο το φόβο προς τα θηρία και την επιβίωση απλώς ενώ ο δεύτερος την ποιοτική ζωή, το εὖ ζῆν. Για τον Πρωταγόρα δηλαδή η κοινωνία είναι προϊόν σύμβασης των ανθρώπων, προήλθε δηλαδή νόμῳ (σοφιστική άποψη), αντίληψη που συναντάμε και στις θεωρίες του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού περί «κοινωνικού συμβολαίου» (Λοκ, Ρουσσώ), ενώ ο Αριστοτέλης υιοθετεί τη φυσιοκρατική αντίληψη (φύσει πολιτικό ὄν). Παρόλα αυτά ο Πρωταγόρας, όπως εξάλλου και ο Αριστοτέλης, πέρα από την μυθική εξήγηση για τη Σελίδα 4 από 10 σύσταση των πόλεων, βλέπει πως υπάρχει κάτι που συνέχει τις κοινωνίες, που τις συγκρατεί και που χωρίς αυτό δε θα υπήρχαν κοινωνίες. Το εγχείρημα όμως του ανθρώπου να συγκροτήσει πόλεις γινόταν τυχαία, χωρίς δηλαδή να πληρούνται εκείνες οι προϋποθέσεις, ύπαρξη κανόνων δικαίου, που θα διασφάλιζαν την επιβίωσή τους, προέκυπταν πρόσθετοι κίνδυνοι αφανισμού των ανθρώπων (ὅτ’ οὖν ἁθροισθεῖεν, ἠδίκουν ἀλλήλους ἅτε οὐκ ἔχοντες τὴν πολιτικὴν τέχνην, ὥστε πάλιν σκεδαννύμενοι διεφθείροντο). Λόγω δηλαδή της έλλειψης πολιτικής οργάνωσης οι άνθρωποι αφενός άρχισαν να αδικούν ο ένας τον άλλον (ἠδίκουν ἀλλήλους) και να αλληλοσκοτώνονται, με αποτέλεσμα να βρεθούν και πάλι στην ίδια χαοτική κατάσταση (πάλιν σκεδαννύμενοι) αφετέρου να βρίσκονται πάλι αντιμέτωποι με το θανάσιμο κίνδυνο των άγριων θηρίων (ὥστε διεφθείροντο). Ο αφανισμός του ανθρωπίνου γένους από τα θηρία οδηγεί στην θεϊκή παρέμβαση του Δία, ο οποίος δίνει εντολή στον Ερμή να χορηγήσει σε όλους ανεξαιρέτως τους ανθρώπους την «αἰδὼ» και τη «δίκη», τα συστατικά στοιχεία της πολιτικής αρετής, ώστε να είναι εφικτός ο συλλογικός βίος. Σύμφωνα με τη μυθολογία, η Δίκη (ή Νέμεσις) ήταν η κόρη του Δία και της Θέμιδας, ενώ η Αἰδὼς ήταν σύντροφος της Δίκης και καθόταν σε θρόνο δίπλα στον Δία (πάρεδρος Διός). Η Δίκη, που τη βοηθούσαν οι Ερινύες, επέβλεπε την τήρηση της ηθικής τάξης στον κόσμο και τιμωρούσε όσους επιχειρούσαν να την ανατρέψουν. Στην «Αντιγόνη» του Σοφοκλή χαρακτηρίζεται ως «ξύνοικος τῶν κάτω θεῶν». Στο κείμενο δεν παρουσιάζονται όμως ως θεότητες, αλλά ως ηθικές ιδιότητες ή αξίες, που μοιράζονται και διδάσκονται στους ανθρώπους. Η αἰδώς είναι το συναίσθημα της ντροπής που νιώθει ο κοινωνικός άνθρωπος για κάθε πράξη που δε συμφωνεί με τις καθιερωμένες κοινωνικές αντιλήψεις. Το συναίσθημα αυτό λειτουργεί ως κίνητρο για την εκτέλεση του χρέους και του καθήκοντος που επιβάλλει η κοινωνία στα μέλη της, αφού έτσι αποφεύγεται η αγανάκτηση των άλλων και η αποδοκιμασία από τους άλλους (άγραφοι νόμοι). Η έννοια της «αἰδοῦς» είναι για τους αρχαίους μια έννοια σύνθετη, που περιλαμβάνει και τη σεμνότητα και το σεβασμό προς τους άλλους. Δεν έχει σχέση με τις ενοχές και τις τύψεις, που βιώνει κανείς μετά από μια παρεκτροπή, μια ανήθικη ή παράνομη πράξη. Δεν μπορεί να αποδοθεί στα νέα ελληνικά με μία μόνο λέξη : είναι η ηθική, η ηθική συνείδηση, ο σεβασμός στους άγραφους νόμους, το φιλότιμο, ο αυτοσεβασμός, ο αυτοέλεγχος, η σωφροσύνη, η κοσμιότητα, η σεμνότητα. Ας θυμηθούμε ότι σύγχρονοι ανθρωπολόγοι διδάσκουν πως πρέπει να διακρίνουμε «πολιτισμούς ντροπής» από «πολιτισμούς ενοχής». Παράδειγμα του πρώτου είδους μας δίνει η κοινωνία που περιγράφεται από τον Όμηρο. Το υψηλότερο αγαθό για τον ομηρικό άνθρωπο δεν είναι η απαλλαγή από συναισθήματα ενοχής, που δε φαίνεται καν να τα γνωρίζει, αλλά η απόλαυση της τιμής, του επαίνου και της δημόσιας εκτίμησης. Η ισχυρότερη ηθική δύναμη που γνωρίζει ο ομηρικός άνθρωπος δεν είναι ο φόβος απέναντι στο θεό, αλλά ο σεβασμός απέναντι στη δημόσια γνώμη. Αυτή είναι η «αἰδώς». Ο Έκτορας θα πει «αἰδέομαι Τρῶας» πάνω στην πιο κρίσιμη ώρα της ζωής του και θα πορευτεί με τα μάτια του ανοιχτά στο θάνατο. Οι καταναγκασμοί της κοινωνικής εκτίμησης είναι αφόρητοι σε έναν πολιτισμό «ντροπής». Σε μια τέτοια κοινωνία, καθετί που εκθέτει έναν άντρα  στην περιφρόνηση ή στον περίγελο των συνανθρώπων του είναι αρκετό για να χάσει το σεβασμό στον εαυτό του και καταλήγει να είναι η μεγαλύτερη τιμωρία. Έτσι, η «αἰδώς» θα πρέπει να ερμηνεύεται ως ο «σεβασμός ανθρώπου σε άνθρωπο» και «αυτοσεβασμός». Όλα αυτά μετασχηματίστηκαν βαθμιαία σε αντίστοιχα συναισθήματα ενοχής, φόβου τιμωρίας, αγωνίας για τις ευθύνες, σ' αυτό που λέμε τύψεις της συνείδησης, όταν από την κοινωνία ντροπής, «αἰδοῦς» καλύτερα, έγινε μετάβαση στην κοινωνία ενοχής. Οι ιδιότητες, οι καταστάσεις αυτής της δεύτερης μας είναι πολύ πιο γνώριμες. Σ' αυτή την ανθρωπολογική διάκριση ανταποκρίνονται οι δυο σοφά διαλεγμένοι όροι του Πρωταγόρα, «αἰδώς» και «δίκη», που αυτούσιους τους βρίσκουμε και στον Ησίοδο (Έργα και Ημέραι, στ. 190- 201): δίκη δ' ἐν χερσί καὶ αἰδὼς οὐκ ἔσται, γιατί το άτομο μέσα στο σύνολο - από, με και για το σύνολο - χάνει τελικά τη στενή έννοια της ατομικότητας μέσα σ’ αυτή τη multi-subjectivite (=πολύ-υποκειμενικότητα) το υποκειμενικό γίνεται αντικειμενικό και κατά συνέπεια το «μέτρο» δεν έχει το στενό υποκειμενισμό που θέλησε να του δώσει ο Πλάτωνας ή τουλάχιστο δε μένει σ’ αυτόν. Κάθε φορά που αλλάζει πλαταίνοντας ο άνθρωπος - και αλλάζει συνεχώς κατά τον Πρωταγόρα - το μέτρο αλλάζει μαζί του πλαταίνοντας. Η δημοκρατική οργάνωση διασφαλίζει την ορθή απόφαση, αφού στις διαφορές των σοφών ως τελικό κριτήριο τίθεται το «κοινῇ δόξῃ», αυτό δηλαδή που θα φανεί καλύτερο στους πολλούς - συνειδητούς όμως - πολίτες. Έτσι, το κράτος γίνεται μια μεγάλη παιδευτική κοινότητα, βασισμένη στην ηθική και τη δικαιοσύνη (αἰδώς + δίκη), που αποβλέπει με τη συμμετοχή όλων στην ωφέλεια όλων. Με τη νομοθεσία του, που είναι η πιο υψηλή έκφραση της παιδευτικής πράξης, είναι υπεύθυνο για τον πολίτη και αυτός με τη σειρά του υπεύθυνος για τη νομοθεσία. (Κ. Μπαλάσκας, 2, σσ. 360-361). Η δίκη είναι το συναίσθημα της δικαιοσύνης, ο σεβασμός των δικαιωμάτων των συνανθρώπων μας και οι ενέργειες για την αποκατάσταση αυτών των δικαιωμάτων, όταν καταστρατηγούνται βάναυσα από κάποιον (γραπτοί νόμοι). Η αναφορά στην αιδώ και τη δίκη, δύο εννοιών που ο άνθρωπος τις μαθαίνει, διδάσκεται το περιεχόμενό τους, ενισχύει την άποψη ότι οι ανθρώπινες κοινωνίες είναι νόμῳ δημιουργήματα. Ο Πρωταγόρας μάλιστα όταν μιλά για τους ανθρώπους δεν κάνει διακρίσεις με κοινωνικά κριτήρια αλλά τους αντιμετωπίζει ως ενιαίο σύνολο, ως ολότητα (περὶ τῷ γένει ἡμῶν μὴ ἀπόλοιτο πᾶν). Αυτή η αντιμετώπιση είναι ρηξικέλευθη για την εποχή και απαντά πολύ αργότερα, στην εποχή του Διαφωτισμού και με την εμφάνιση του Χριστιανισμού. Άλλοι σοφιστές προχώρησαν περισσότερο στην ενότητα του ανθρώπινου γένους με τις διακηρύξεις τους κατά των κοινωνικών και φυλετικών διακρίσεων (Αντιφών, Αλκιδάμας). Στον Πρωταγόρα βρίσκουμε την άποψη του Ιππία για την ενότητα των ανθρώπων. Ακόμη με τη φράση ἵν’ εἶεν πόλεων κόσμοι τε καὶ δεσμοὶ φιλίας συναγωγοὶ διατυπώνεται έξοχα η κοινωνιοπλαστική αποστολή της αἰδοῦς και της δίκης. Με τη δίκη δημιουργούνται και εφαρμόζονται κανόνες δικαίου, κατοχυρώνεται το ορθό και το νόμιμο. Έτσι περιστέλλεται ο ατομικισμός και ο εγωισμός και εξασφαλίζεται η Σελίδα 6 από 10 αρμονική κοινωνική συμβίωση (δεσμοὶ φιλίας συναγωγοὶ). Από την άλλη η αἰδώς έχει δράση ανασταλτική και αποτρεπτική, συμπίπτει με τη λειτουργία της ηθικής συνείδησης και συντελεί στην κατάκτηση της αυτονομίας των ανθρώπων. Έτσι, αποφεύγεται η αγανάκτηση και η αποδοκιμασία των άλλων που λειτουργούν διαλυτικά για τις κοινωνίες (κόσμοι). Η συμπληρωματική λειτουργία των δύο «δώρων» συνεπάγεται φιλίαν, που σημαίνει ηθική ενότητα της πολιτείας, σύμπνοια και ομόνοια των πολιτών, ώστε να συμβιώνουν αρμονικά. Άλλωστε για τους Ίωνες φιλοσόφους η Φιλία (=αγάπη) είναι η φυσική εκείνη δύναμη που συνδέει τα διαφορετικά στοιχεία σε αντίθεση προς το Νεῖκος (=εχθρότητα) που τα χωρίζει. Η ερώτηση του Ερμή για το μοίρασμα της αἰδοῦς και της δίκης φαντάζει αφελής και κωμική. Υπενθυμίζει με τρόπο «διδακτικό» πώς έχει γίνει η μοιρασιά, σαν να μην ήξερε ή σαν να μη θυμόταν ο Δίας, δημιουργώντας έτσι μια ατμόσφαιρα θυμηδίας, που ωστόσο έχει τη λειτουργικότητά της, καθώς: α) χαλαρώνει προς το παρόν τον ακροατή και τον προετοιμάζει για το συμπέρασμα του μύθου, που ακολουθεί, β) η εναλλαγή ευθέος και πλαγίου λόγου δίνει ζωντάνια και παραστατικότητα στην αφήγηση, γ) η ερώτηση του Ερμή δημιουργεί το αναγκαίο κλίμα για τη δικαίωση της επιτακτικής θεϊκής απαίτησης. Ο Πρωταγόρας με τη φράση «αἱ τέχναι νενέμηνται» φαίνεται ότι αντιλαμβάνεται τη σημασία του καταμερισμού της εργασίας για την πρόοδο του πολιτισμού, για αυτό και θέτει το ερώτημα με τον Ερμή. Με τον καταμερισμό της εργασίας δεν ασχολούνται όλοι με όλα, αλλά ο καθένας με μια συγκεκριμένη απασχόληση. Ο καταμερισμός της εργασίας συμβάλλει στη βαθύτερη γνώση του συγκεκριμένου αντικειμένου και εξασφαλίζει την πρόοδο του πολιτισμού. Αν όμως στον καταμερισμό της εργασίας εντασσόταν και η πολιτική, οι άνθρωποι δεν θα αποδέχονταν κοινές ηθικές αξίες, και συνεπώς δεν θα ήταν δυνατόν να διαμορφωθούν πολιτικές κοινωνίες που να στηρίζονται στη βάση κοινών αξιών. Αντίθετα, οι κοινωνικοί ανταγωνισμοί θα οξύνονταν και θα κατέληγαν στην αλληλοεξόντωση των ανθρώπων. Συνεπώς το ερώτημα του Ερμή είναι καίριο για την εμφάνιση της πολιτικής κοινωνίας, γιατί ο Δίας δεν μοιράζει την πολιτική τέχνη, αλλά δύο ηθικές ιδιότητες αναγκαίες στους ανθρώπους για να οργανώσουν πολιτική κοινωνία. Έτσι ο Πρωταγόρας με την καθολικότητα και την αναγκαιότητα της αιδούς και της δίκης προβαίνει στην ηθική θεμελίωση της πολιτικής, θέση που υπερασπίζονται και ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης. Έτσι απόλυτα συνεπής στη διήγησή του ο Πρωταγόρας αντιστοιχεί τα στάδια εξέλιξης του ανθρώπου με θεούς σε ανιούσα κλίμακα ως προς τη δύναμη και τη σημασία τους (ανώνυμοι θεοί, Επιμηθέας, Προμηθέας, Αθηνά-Ήφαιστος και Δίας με όργανο τον Ερμή). Ο Ερμής, ο Προμηθέας και ο Επιμηθέας, λοιπόν, είναι τα όργανα του Δία, ο οποίος συμβολίζει το λόγο, τη λογική δηλαδή νομοτέλεια που διέπει τον κόσμο. Η φάση του Δία, επομένως, αποδίδει συμβολικά ένα ανώτερο ποιοτικά στάδιο εξέλιξης του ανθρώπινου πολιτισμού, αφού σ’ αυτό επιτυγχάνεται η ηθικοπνευματική ωρίμανση των ανθρώπων, αναγκαία και ικανή συνθήκη για να συγκροτήσουν πολιτικές κοινωνίες. Τα «δώρα» του Δία, η αιδώς και η δίκη, ανήκουν στην ηθική περιοχή του ανθρώπου και διέπουν την κοινωνική συμπεριφορά του,  προκειμένου να μην παρεκτρέπεται σε πράξεις άδικες και εξοντωτικές για το συνάνθρωπό του.

Β3. Ο Δίας διατάζει να μοιραστούν σε όλους ανεξαιρέτως η αιδώς και η δίκη για να μπορέσει μία κοινωνία να προχωρήσει σε πολιτική συγκρότηση (πάντες μετεχόντων). Η εξήγηση δίνεται από τον ίδιο και καταδεικνύει πόσο σημαντική και απαραίτητη είναι η διανομή της πολιτικής αρετής σε όλους. Η ύπαρξη των πόλεων και κατ΄ επέκταση η επιβίωση του ανθρώπου εξαρτάται αποκλειστικά από την καθολική συμμετοχή στην αιδώ και τη δίκη. Οι δυο ιδιότητες δεν είναι δυνατόν να έχουν το χαρακτήρα της εξειδίκευσης , όπως οι τέχνες, γιατί κάτι τέτοιο θα οδηγούσε πάλι στη διάλυση των πόλεων. Ο Πρωταγόρας τελειώνει τον μύθο με τον Δία να επιβάλει αυστηρά με θέσπιση νόμου την ανάγκη της καθολικότητας της πολιτικής αρετής και μάλιστα με την επιβολή της ποινής του θανάτου, δηλώνει την πολύ μεγάλη σημασία που δίνει στις αξίες της αιδούς και της δίκης για τη συγκρότηση και τη διατήρηση της πολιτείας. Βέβαια, ο νόμος του Δία αφήνει ανοικτό το ενδεχόμενο κάποιος άνθρωπος να αποδειχθεί ανίκανος να τις αποκτήσει. Η σημασία και η αυστηρότητα του νόμου του Δία τονίζεται από την επιβολή θανατικής ποινής (κτείνειν ὡς νόσον πόλεως) σε όποιον δεν συμμορφώνεται στις εντολές του. Η παρομοίωση όποιου δεν συμμετέχει στην πολιτική αρετή με αρρώστια της πόλης υποδηλώνει ότι αποτελεί κίνδυνο γι’ αυτή και πρέπει να θανατωθεί, για να διαφυλαχθεί η τάξη και η ισορροπία του συνόλου. Η πολιτεία εδώ παρουσιάζεται ως ζωντανός οργανισμός, ο οποίος κινδυνεύει να μολυνθεί ολόκληρος, εάν μολυνθεί ένα από τα μέλη του. Ο Δίας ζητάει το απόλυτο και το απαιτεί με αμείλικτη σκληρότητα. Τον κεντρικό άξονα του μύθου συγκροτεί η σκέψη ότι η πολιτική τέχνη έχει φυσική καταβολή στον άνθρωπο. Υπάρχει, δηλαδή, η φυσική προδιάθεση για την απόκτηση της, η ίδια όμως δεν είναι φυσική, ούτε αυτονόητη, αλλά αποτελεί απόκτημα του κοινωνικού ανθρώπου («νόμῳ»). Επιπλέον η επιβολή της ποινής του θανάτου από τον Δία, και συνεπώς η αδυναμία του να εξασφαλίσει την καθολικότητά τους, δείχνει ότι οι αξίες της αιδούς και της δίκης δεν είναι έμφυτες, γιατί δεν αποτελούσαν γνώρισμα της αρχικής ανθρώπινης φύσης. Εξάλλου, η μετάβαση στην οργανωμένη κοινωνία δεν έγινε αυτόματα αλλά προοδευτικά και κάτω από τον νόμο της ανάγκης. Οι άνθρωποι αφανίζονταν αρχικά, επειδή δεν κατείχαν την τέχνη να ζουν μαζί σε πόλεις. Από τα παθήματά τους έμαθαν να ενεργούν δίκαια και να σέβονται τα δικαιώματα των άλλων. Με αυτό τον τρόπο, οι πολίτες διαμόρφωσαν κοινωνικοπολιτική συνείδηση και αναδείχθηκαν υπεύθυνοι για τη χρηστή διοίκηση, αφού αυτή εξαρτάται από το δικαίωμά τους να έχουν βαρύνουσα άποψη για τη διαχείριση των δημόσιων υποθέσεων. Με τον μύθο ο Πρωταγόρας απέδειξε ότι η αρετή είναι «δυνάμει» ιδιότητα όλων των ανθρώπων, αφού ο Δίας τούς τη δώρισε με την αιδώ και τη δίκη. Όμως χρειάζεται διδασκαλία και επιμέλεια, διαφορετικά δεν θα υπήρχε το ποινικό δίκαιο ούτε ο Δίας θα επέβαλε τιμωρία σε όσους δεν μετείχαν σε αυτή. Με βάση το μεταφρασμένο απόσπασμα ο Πρωταγόρας υπενθυμίζει ότι έχει αποδείξει το διδακτό της πολιτικής αρετής σε ιδιωτικό και δημόσιο επίπεδο. Έχοντας αυτό ως δεδομένο προσπαθεί να εξηγήσει διεξοδικότερα γιατί είναι πολύ περίεργο να πιστεύουμε ότι οι σπουδαίοι πολιτικοί άνδρες δε διδάσκουν στα παιδιά τους την αρετή. Εφόσον λοιπόν η αρετή είναι διδακτή, είναι παράλογο οι άριστοι άνδρες να φροντίζουν για την εκπαίδευση των παιδιών σε θέματα όπως η ανάγνωση και η αριθμητική , η άγνοια των οποίων δεν εγκυμονεί κανένα κίνδυνο για τα ίδια, και να μην μεριμνούν για τη διδασκαλία της αρετής , χωρίς την οποία τα παιδιά τους κινδυνεύουν να υποστούν τις πιο σοβαρές κυρώσεις ( θάνατος , εξορία , δήμευση περιουσίας , συνολική καταστροφή του οίκου τους). Ο Πρωταγόρας εδώ χρησιμοποιεί ένα συλλογισμό «ἐκ τοῦ ελάσσονος πρὸς τὸ μεῖζον» για να τεκμηριώσει τη θέση του: αφού οι πολιτικοί άνδρες διδάσκουν στα παιδιά τους τα πιο ασήμαντα, είναι λογικό ότι τους διδάσκουν και τα σημαντικά. Η αποχή δηλαδή διαταράσσει την αρμονία και κρίνεται ως παράπτωμα, που χρήζει διδασκαλίας και τιμωρίας, έως ότου να επιτευχθεί η μέθεξη και έτσι ο άνθρωπος να επανεντάσσεται στο κοινωνικό σώμα. Η ευρυθμία, λοιπόν, της πόλης εξαρτάται από τη συμμετοχή στην πολιτική αρετή. Σε αντίθετη περίπτωση είτε είναι άνδρας είτε είναι γυναίκα είτε είναι παιδί, αυτός που δεν την κατέχει, τότε ακολουθείται μια διαδικασία διδασκαλίας, η οποία μετέρχεται κάθε τρόπο και, όταν δεν υπάρχει το επιθυμητό αποτέλεσμα, επιβάλλεται η τιμωρία. Και όταν η τιμωρία δεν τελεσφορήσει, τότε όποιος απέχει από την αρετή θανατώνεται ή εξορίζεται από την πόλη ως νόσος. Ο Πρωταγόρας στόχο έχει να αποδείξει ότι η αιδώς και η δίκη είναι οι βάσεις για κάθε είδους οργάνωση της κοινωνίας, οι βάσεις της πολιτικής αρετής. Η αρετή ωστόσο, φάνηκε και από τον μύθο δεν είναι στη φύση του ανθρώπου, αλλά δόθηκε και καλλιεργήθηκε σε ύστερη φάση της ανθρώπινης πορείας, ως αναγκαία προϋπόθεση που θα προστάτευε την έως τότε επισφαλή ζωή των ανθρώπων. Εκφράστηκε στην ανθρώπινη πραγματικότητα και με σειρά νόμων, οι οποίοι δεν ανήκουν στο φυσικό δίκαιο, αλλά είναι «κατασκευασμένοι», ώστε να διασφαλίζουν την αρμονία στο ανθρώπινο σύνολο. Γι’ αυτό κρίνεται απαραίτητη η τιμωρία στους αθεράπευτα απέχοντες από τους νόμους ανθρώπους, οι οποίοι, παρά τις διδακτικές μεθόδους και την επιμέλεια που τους επιβλήθηκαν, δεν υπήρξαν ικανοί να ζήσουν με την αιδώ και τη δίκη.

 Β4. α: σωστό β: λάθος γ: λάθος δ: σωστό ε: λάθος

Β5. λοχαγός: ἄγοντα, συναγωγοί ἀγαλλίασις: ἀγάλματα θρέψις: τροφήν, τροφάς βαθμίς: βωμούς ἄφιξις: ἱκανή, ἱκανός ὀχυρός: μετέσχε, εἶχον, ἔχων, μετεχόντων, ἔχοντες, μετέχειν διάδημα: ὑποδέσεις νεογνός: συγγένειαν, γένοιντο ὀλέθριος: ἀπώλλυντο, ἀπόλοιτο δεισιδαίμων: δείσας

Γ1. Τέτοιες, λοιπόν, ήταν οι ναυτικές δυνάμεις των Ελλήνων και στα παλαιά και σ’ αυτά που έγιναν αργότερα. Απέκτησαν, όμως, πολύ σημαντική δύναμη όσοι έστρεψαν την προσοχή τους σ’ αυτές και με την αύξηση των εισοδημάτων τους και με την εξουσία τους πάνω σε άλλους ∙ γιατί, υπέτασσαν τα νησιά κάνοντας επιδρομές εναντίον τους, και προπάντων όσοι δεν είχαν αρκετή γη. Στη στεριά, αντίθετα, δεν έγινε κανείς πόλεμος απ’ όπου προέκυψε σημαντική δύναμη σε κάποιους ∙ όλοι, όμως, όσοι τυχόν έγιναν, ήταν ανάμεσα στους δικούς τους γείτονες με τον καθένα, και οι Έλληνες δεν έκαναν πολύ μακρινές εκστρατείες από τη χώρα τους για την υποταγή άλλων. Δεν είχαν προσχωρήσει επίσης στις πιο μεγάλες πόλεις ως υπήκοοι, ούτε πάλι οι ίδιοι έκαναν κοινές εκστρατείες σαν ίσοι με ίσους.

Γ2. ἦν: ἔσται ἐλαχίστην: ἐλάττοσι(ν) προσσχόντες: πρόσσχωμεν ἐπιπλέοντες: ἐπιπλεῖτε κατεστρέφοντο: κατεστράφθω μάλιστα: μάλα διαρκῆ: (ὦ) διαρκὲς ἐκδήμους: ταῖς ἐκδήμοις οὐδείς: οὐδεμιᾶς ἐξῇσαν: ἐξελθεῖν

Γ3α. τὰ ναυτικά: υποκείμενο του ρήματος «ἦν» (αττική σύνταξη) αὐτοῖς: αντικείμενο της μετοχής «προσσχόντες» ἄλλων: ονοματικός ετερόπτωτος προσδιορισμός γενική αντικειμενική στο «ἀρχῇ» ἐπὶ καταστροφῇ: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα «ἐξῇσαν» ὑπήκοοι: επιρρηματικό κατηγορούμενο του τρόπου στο ρήμα «ξυνειστήκεσαν»

Γ3β. Ἅπαντες γιγνώσκουσι ὅτι ἰσχὺν δὲ περιποιήσαντο ὅμως οὐκ ἐλαχίστην οἱ προσσχόντες αὐτοῖς (δευτερεύουσα ειδική πρόταση)
Ἅπαντες γιγνώσκουσι ἰσχὺν δὲ περιποιήσασθαι ὅμως οὐκ ἐλαχίστην τοὺς προσσχόντας αὐτοῖς (ειδικό απαρέμφατο)
Ἅπαντες γιγνώσκουσι ἰσχὺν δὲ περιποιησαμένους ὅμως οὐκ ἐλαχίστην τοὺς προσσχόντας αὐτοῖς (κατηγορηματική μετοχή)

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ 2015 ΘΕΜΑΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ΄ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΔΕΥΤΕΡΑ 25 ΜΑΪΟΥ 2015 -
 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ
Διδαγμένο κείμενο Πλάτωνος Πρωταγόρας (322a-d)
 Ἐπειδὴ δὲ ὁ ἄνθρωπος θείας μετέσχε μοίρας, πρῶτον μὲν διὰ τὴν τοῦ θεοῦ συγγένειαν ζῴων μόνον θεοὺς ἐνόμισεν, καὶ ἐπεχείρει βωμούς τε ἱδρύεσθαι καὶ ἀγάλματα θεῶν· ἔπειτα φωνὴν καὶ ὀνόματα ταχὺ διηρθρώσατο τῇ τέχνῃ, καὶ οἰκήσεις καὶ ἐσθῆτας καὶ ὑποδέσεις καὶ στρωμνὰς καὶ τὰς ἐκ γῆς τροφὰς ηὕρετο. Οὕτω δὴ παρεσκευασμένοι κατ’ ἀρχὰς ἄνθρωποι ᾤκουν σποράδην, πόλεις δὲ οὐκ ἦσαν· ἀπώλλυντο οὖν ὑπὸ τῶν θηρίων διὰ τὸ πανταχῇ αὐτῶν ἀσθενέστεροι εἶναι, καὶ ἡ δημιουργικὴ τέχνη αὐτοῖς πρὸς μὲν τροφὴν ἱκανὴ βοηθὸς ἦν, πρὸς δὲ τὸν τῶν θηρίων πόλεμον ἐνδεής —πολιτικὴν γὰρ τέχνην οὔπω εἶχον, ἧς μέρος πολεμική— ἐζήτουν δὴ ἁθροίζεσθαι καὶ σῴζεσθαι κτίζοντες πόλεις· ὅτ’ οὖν ἁθροισθεῖεν, ἠδίκουν ἀλλήλους ἅτε οὐκ ἔχοντες τὴν πολιτικὴν τέχνην, ὥστε πάλιν σκεδαννύμενοι διεφθείροντο. Ζεὺς οὖν δείσας περὶ τῷ γένει ἡμῶν μὴ ἀπόλοιτο πᾶν, Ἑρμῆν πέμπει ἄγοντα εἰς ἀνθρώπους αἰδῶ τε καὶ δίκην, ἵν’ εἶεν πόλεων κόσμοι τε καὶ δεσμοὶ φιλίας συναγωγοί. Ἐρωτᾷ οὖν Ἑρμῆς Δία τίνα οὖν τρόπον δοίη δίκην καὶ αἰδῶ ἀνθρώποις· «Πότερον ὡς αἱ τέχναι νενέμηνται, οὕτω καὶ ταύτας νείμω; Νενέμηνται δὲ ὧδε· εἷς ἔχων ἰατρικὴν πολλοῖς ἱκανὸς ἰδιώταις, καὶ οἱ ἄλλοι δημιουργοί· καὶ δίκην δὴ καὶ αἰδῶ οὕτω θῶ ἐν τοῖς ἀνθρώποις, ἢ ἐπὶ πάντας νείμω»; «Ἐπὶ πάντας», ἔφη ὁ Ζεύς, «καὶ πάντες μετεχόντων· οὐ γὰρ ἂν γένοιντο πόλεις, εἰ ὀλίγοι αὐτῶν μετέχοιεν ὥσπερ ἄλλων τεχνῶν· καὶ νόμον γε θὲς παρ’ ἐμοῦ τὸν μὴ δυνάμενον αἰδοῦς καὶ δίκης μετέχειν κτείνειν ὡς νόσον πόλεως».
Α1. Από το παραπάνω κείμενο να γράψετε στο τετράδιό σας τη μετάφραση του αποσπάσματος: «Οὕτω δὴ παρεσκευασμένοι. . . φιλίας συναγωγοί». Μονάδες 10
Β1.«Ὁ ἄνθρωπος θείας μετέσχε μοίρας»: Να ερμηνεύσετε τη φράση. Μονάδες 10
Β2. «Οὕτω δὴ παρεσκευασμένοι . . . μετεχόντων»: Από ποιες φάσεις διέρχεται η προσπάθεια των ανθρώπων να δημιουργήσουν πολιτικά οργανωμένες κοινωνίες, σύμφωνα με το απόσπασμα; Μονάδες 10 Β3. Με βάση το απόσπασμα «οὐ γὰρ ἂν γένοιντο . . . ὡς νόσον πόλεως» του πρωτότυπου κειμένου και το μεταφρασμένο απόσπασμα που ακολουθεί, να δικαιολογήσετε την επιβολή της θανατικής ποινής σε όσους δεν μετέχουν στην πολιτική αρετή , παρόλο που ο Δίας την είχε δωρίσει σε όλους. Πλάτωνος Πρωταγόρας (326e) Ότι το πράγμα αυτό1 το θεωρούν διδακτό και στο ιδιωτικό και στο δημόσιο επίπεδο, το αποδείξαμε ήδη. Ενώ όμως είναι το πράγμα αυτό διδακτό, αφού είναι κάτι που μπορεί να φροντίσε ι και να καλλιεργήσει κανείς, αυτοί διδάσκουν στους γιους τους τα άλλα, των οποίων η άγνοια δεν πρόκειται να επιφέρει ως ποινή τον θάνατο, αυτό όμως, την αρετή, που εάν τα αγόρια δεν τη μάθουν και δεν τη φροντίσουν, μπορεί να υποστούν ως ποινή και τον θάνατο και την εξορία και τη δήμευση της περιουσίας εκτός από τη θανάτωση και, με μια λέξη, τη συνολική καταστροφή του οἴκου τους, αυτή δεν τη διδάσκουν και δεν τη φροντίζουν με κάθε δυνατή επιμέλεια! 1 την αρετή Μονάδες 10
Β4. Να γράψετε στο τετράδιό σας, δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε καθεμιά από τις παρακάτω θέσεις, τη λέξη Σωστό, αν είναι σωστή, ή τη λέξη Λάθος, αν είναι λανθασμένη: α.Η δίκη και καταδίκη του Σωκράτη ήταν πολιτική δίωξη.
 β. Ο Πλάτων με τα ταξίδια του στη Σικελία κατάφερε να εφαρμόσει το πολιτικό του όραμα. γ. Ο Πλάτων ανέλαβε πολιτικά αξιώματα στην Αθήνα. δ. Οι λογοτεχνικές ικανότητες του Πλάτωνα αποτυπώνονται στον «Πρωταγόρα». ε. Στον διάλογο «Πρωταγόρας» ο Σωκράτης και ο Πρωταγόρας συμφώνησαν ότι η αρετή είναι διδακτή. Μονάδες 10
Β5. Να βρείτε στο παραπάνω διδαγμένο κείμενο μία ετυμολογικά συγγενή λέξη, απλή ή σύνθετη, για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις της αρχαίας ελληνικής: λοχαγός, ἀγαλλίασις, θρέψις, βαθμίς, ἄφιξις, ὀχυρός, διάδημα, νεογνός, ὀλέθριος, δεισιδαίμων. Μονάδες 10

Γ. Αδίδακτο κείμενο Θουκυδίδου Ἱστορίαι Α. 15. 1-2 (εκδ. Teubner)
Τά μὲν οὖν ναυτικὰ τῶν Ἑλλήνων τοιαῦτα ἦν, τά τε παλαιὰ καὶ τὰ ὕστερον γενόμενα. ἰσχὺν δὲ περιεποιήσαντο ὅμως οὐκ ἐλαχίστην οἱ προσσχόντες αὐτοῖς χρημάτων τε προσόδῳ καὶ ἄλλων ἀρχῇ· ἐπιπλέοντες γὰρ τὰς νήσους κατεστρέφοντο, καὶ μάλιστα ὅσοι μὴ διαρκῆ εἶχον χώραν. κατὰ γῆν δὲ πόλεμος, ὅθεν τισὶ καὶ δύναμις παρεγένετο, οὐδεὶς ξυνέστη· πάντες δὲ ἦσαν, ὅσοι καὶ ἐγένοντο, πρὸς ὁμόρους τοὺς σφετέρους ἑκάστοις, καὶ ἐκδήμους στρατείας πολὺ ἀπὸ τῆς ἑαυτῶν ἐπ’ ἄλλων καταστροφῇ οὐκ ἐξῇσαν οἱ Ἕλληνες. οὐ γὰρ ξυνειστήκεσαν πρὸς τὰς μεγίστας πόλεις ὑπήκοοι, οὐδ’ αὖ αὐτοὶ ἀπὸ τῆς ἴσης κοινὰς στρατείας ἐποιοῦντο […].
ἐξῇσαν στρατείας= έκαναν εκστρατεί ες
 Γ1. Να γράψετε στο τετράδιό σας τη μετάφραση του κειμένου. Μονάδες 20
Γ2. Να γράψετε τους ζητούμενους τύπους για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: ἦν : το τρίτο ενικό πρόσωπο οριστικής μέλλοντα ἐλαχίστην : τη δοτική πληθυντικού του συγκριτικού βαθμού στο ίδιο γένος προσσχόντες : το πρώτο πληθυντικό πρόσωπο υποτακτικής του ίδιου χρόνου στην ίδια φωνή ἐπιπλέοντες : το δεύτερο πληθυντικό πρόσωπο προστακτικής του ίδιου χρόνου στην ίδια φωνή κατεστρέφοντο : το τρίτο ενικό πρόσωπο προστακτικής παρακειμένου στην ίδια φωνή μάλιστα : τον θετικό βαθμό διαρκῆ : την κλητική ενικού του αρσενικού γένους ἐκδήμους : τη δοτική πληθυντικού του θηλυκού γένους οὐδείς : τη γενική ενικού του θηλυκού γένους ἐξῇσαν : το απαρέμφατο του αορίστου β΄. Μονάδες 10
Γ3.α. Να γίνει πλήρης συντακτική αναγνώριση των παρακάτω τύπων: τὰ ναυτικά, αὐτοῖς, ἄλλων (το πρώτο στο κείμενο), ἐπὶ καταστροφῇ, ὑπήκοοι. μονάδες 5
 Γ3.β. «ἰσχὺν δὲ περιεποιήσαντο ὅμως οὐκ ἐλαχίστην οἱ προσσχόντες αὐτοῖς»: Να μεταφέρετε την παραπάνω πρόταση στον πλάγιο λόγο με όλους τους δυνατούς τρόπους, με εξάρτηση από τη φράση: «Ἅπαντες γιγνώσκουσι». μονάδες 5 Μονάδες 10

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ 2015

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ

Α1. Ο Διονύσιος Σολωμός έχει εντάξει στο έργο του επιρροές από ποικίλες πηγές. Μεταξύ αυτών και από το δημοτικό τραγούδι. Στοιχεία που αποδεικνύουν την επίδραση από τη δημοτική ποίηση είναι τα ακόλουθα: 1. Ως προς τη γλώσσα και τη στιχουργική: δημοτική γλώσσα με ιαμβικό 15σύλλαβο που δεν οργανώνεται σε στροφές («Ησύχασε και έγινε όλο ησυχία και πάστρα, σαν περιβόλι ευώδησε κι εδέχτηκε όλα τ’ άστρα.
2. Ο νόμος των τριών («Καν σε ναό ζωγραφιστή … περίσσο … μητρός μου»)
3. Προσωποποίηση των φυσικών φαινομένων («εκείταξε τ’ αστέρια … αναγαλλιάσαν … και την αχτινοβόλησαν») Επίσης, μπορεί να ειπωθεί και το αδιανόητο καθ’ υπερβολήν («Τότε το φως … λαμπυρίζει).
Β1. Στο έργο του Δ. Σολωμού το φυσικό φως προβάλλει το φυσικό τοπίο και το αναδεικνύει. Ειδικότερα, η επιφάνεια της Φεγγαροντυμένης προσδίδει μεταφυσική διάσταση στο φως και το μετατρέπει από φως όρασης σε φως ενόρασης. Είναι το θεϊκό φως που μεταμορφώνει τα πράγματα και τα μετουσιώνει. Τα στοιχεία που καταμαρτυρούν την μετατροπή του φωτός από το φυσικό σε μεταφυσικό παρατηρούνται:
 Α) στο απόσπασμα 3, στ. 10-12 («Εσειότουν τ’ ολοστρόγγυλο και λαγαρό φεγγάρι / και ξετυλίγει ογλήγορα κάτι που εκείθε βγαίνει / κι ομπρός μου ιδού που βρέθηκε μια φεγγαροτνυμένη»). Από το φως του φεγγαριού που αντανακλάται πάνω στη θάλασσα, ξεπροβάλλει η θεϊκή οντότητα, η Φεγγαροντυμένη.
Β) Απόσπασμα 4, στ. 1-2 («Εκοίταξε τ’ αστέρια, κι εκείνα αναγαλλιάσαν, και την αχτινοβόλησαν και δεν την εσκεπάσαν). Ο ποιητής τεκμηριώνει τη θεϊκή προέλευση της Φεγγαροντυμένης, η οποία εξουσιάζει τα στοιχεία της φύσης. Τ’ αστέρια (πηγή φωτός) «αναγαλλιάσαν» από το κοίταγμα της θεϊκής οντότητας. Τα μάτια αποτελούν, άλλωστε, το πιο συγγενικό με το φως σημείο του σώματος. Γ) Απόσπασμα 4, στ. 7 («Τότε από το φως μεσημερνό η νύχτα πλημμυρίζει»). Ξαφνικά η νύχτα πλημμυρίζει από φως μεσημεριού. Το γεγονός αυτό είναι το αποτέλεσμα της «ιερής ακτινοβολίας» της Φεγγαροντυμένης, που μετέτρεψε τον φυσικό χώρο σε χώρο εξωκοσμικό και υπερβατικό.
Δ) Απόσπασμα 4, στίχος 8 («Κι η χτίσις έγινε ναός που ολούθε λαμπυρίζει»). Το φως που σκορπά η Φεγγαροντυμένη πλημμυρίζει την κτίση και λάμπει σαν αληθινός ναός φωτός με αποτέλεσμα η φωτοχυσία να κορυφώνεται. Γίνεται αντιληπτό ότι η φύση μετατρέπεται σε χώρο προσκυνήματος, κατάλληλο να υποδεχθεί το θεϊκό ον. Πρόκειται για τη θεωρία του χριστιανικού ανιμισμού σύμφωνα με την οποία τα φυσικά φαινόμενα, τα αντικείμενα και το ίδιο σύμπαν έχουν ψυχή ή πνεύμα και επεμβαίνουν στη ζωή του ανθρώπου. Έτσι, αποδεικνύεται και η θρησκευτικότητα του Δ. Σολωμού, κυρίως γιατί το φως ταυτίζεται με τον Θεό, τον Χριστό, την αλήθεια και τη σωτηρία. Καταληκτικά, η παρουσία του φωτός, μας δίνεται με μια ανοδικά κλιμακωτή πορεία με τη συνδρομή του πολυσύνδετου σχήματος, ενώ γίνεται πιο παραστατική και ζωντανή με τη χρήση του δραματικού ενεστώτα: πλημμυρίζει, λαμπυρίζει.
Β2.α) 1ο χρονικό επίπεδο / παρόν ιστορίας: στ. 1-4, στ. 10-12 (ιδιότυπη αναδρομή στο 1ο επίπεδο), στ. 15, στ. 21-22 2 ο χρονικό επίπεδο /αναδρομές: στ. 16-20 3 ο χρονικό επίπεδο / παρόν αφήγησης: στ. 5-9 και 13-14 Β2.β) Στους στίχους αυτούς εντοπίζουμε το μοτίβο της σιωπηρής επικοινωνίας της Φεγγαροντυμένης με τον Κρητικό, καθώς μεταξύ τους αναπτύσσεται μία αμοιβαία έλξη. Μάλιστα, το γεγονός ότι η γυναικεία οντότητα ρίχνει τη ματιά της προς τον ήρωα τονίζεται από τον ποιητή και έτσι μας το επισημαίνει δύο φορές: α) Τέλος σ’ εμέ…, β) όχι στην κόρη, αλλά σ’ εμέ… Η Φεγγαροντυμένη, λοιπόν, γυρίζει τη ματιά της προς τον ήρωα, ο οποίος μαγνητισμένος από την  έλξη που του ασκεί η θεϊκή παρουσία της, την κοιτάζει. Πρόκειται στην ουσία για μια κατάσταση ύπνωσης και έκστασης, που έχει ως αποτέλεσμα ο Κρητικός να χάσει την επαφή του με την πραγματικότητα και, συνεπώς, να απομακρυνθεί από το βασικό του στόχο, δηλαδή να σώσει την αγαπημένη του. Στα πλαίσια αυτά είναι χαρακτηριστική και εξόχως ευρηματική η παρομοίωση της Φεγγαροντυμένης με τη βελόνα της πυξίδας, η οποία, ουσιαστικά, καταδεικνύει ακριβώς αυτή τη μαγνητική έλξη που υπάρχει μεταξύ τους. Ας σημειωθεί εδώ ότι το φαινόμενο του μαγνητισμού αξιοποιήθηκε μεταφορικά για την έλξη μεταξύ ψυχών, πνευμάτων, σωμάτων σε πολλά κείμενα ήδη από την αρχαιότητα ( «πετροκαλαμίθρα» / σχολ. βιβλίο, σελ 21, σχόλιο 30).
 Γ1.α) Βρισκόμαστε στο σημείο όπου ο Κρητικός προσπαθεί να προσδιορίσει τους λόγους για τους οποίους η γυναικεία μορφή του είναι οικεία, ανακαλώντας μνήμες από το παρελθόν (παιδικά και εφηβικά βιώματα). Τα βιώματα αυτά είναι κατεξοχήν βιώματα διονυσιακά («εκφράζουν μια σχέση εξάρτησης του Εγώ από κάποιο ευρύτερο πόλο έλξης» ), τα οποία με την ισχυρή αιτία της υπερκόσμιας οντότητας βρήκαν πρόσφορο έδαφος για να ανασυρθούν από το υποσυνείδητο του ήρωα. Επίσης, μελετητές του Σολωμού συνδυάζουν τις σκέψεις που κάνει ο Κρητικός με τον Πλάτωνα και τη θεωρία του περί ιδεαλισμού. Χρησιμοποιώντας πολυσύνδετο σχήμα, αλλά και το μοτίβο των τριών (ανιούσα κλίμακα) παρουσιάζει τρεις εκδοχές: α) εικόνα κάποιας αγίας ή της Παναγίας,
β) τον ιδανικό έρωτα ή μία ερωτική φαντασία. Και επειδή στη συγκεκριμένη σκέψη του κυριαρχεί το αισθητικό στοιχείο, κάλλιστα η μορφή που σκιαγραφείται θα μπορούσε να ταυτίζεται με τη θεά Αφροδίτη και γ) την ονειρεύτηκε όταν ήταν βρέφος, τότε, δηλαδή, που ο άνθρωπος κάνει τα πιο όμορφα και ξέγνοιαστα όνειρα, μέρος των οποίων μπορεί να είναι και η μορφή της μητέρας (σχολικό βιβλίο, σελ. 22, σχόλιο 33). Ωστόσο, όποια μορφή κι αν έχει η ανάμνηση του Κρητικού, διαπιστώνουμε ότι έχει κυριεύσει το «είναι» του, καθώς αναφέρεται στην απόλυτη αγάπη στις τρεις βασικές συνιστώσες της: α) αγάπη προς το θείο, β) ερωτική αγάπη και γ) μητρική αγάπη.
 Γ1.β) Στους συγκεκριμένους στίχους (4-8) παρατηρούμε τις επιδράσεις του δακρύου της Φεγγαροντυμένης στη ζωή του Κρητικού. Η βασική επίδραση του δακρύου της Φεγγαροντυμένης στον Κρητικό γίνεται αμέσως αισθητή και αναφέρεται στην αλλαγή του ήθους (του χαρακτήρα) του ήρωα. Το χέρι του Κρητικού από χέρι αγωνιστή μεταμορφώνεται σε χέρι ζητιάνου ο οποίος χάνει την παλιά δύναμή του. Η ζωή του έχει χάσει την παλιά της αίγλη και προσπαθεί να συντηρηθεί με την ελεημοσύνη των περαστικών. Η τωρινή του εικόνα μας παραπέμπει σ’ έναν άνθρωπο μόνο, απελπισμένο, που έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την εικόνα του σκληρού πολεμιστή, που σκότωνε κατά δεκάδες τους Τούρκους. Αξίζει, ωστόσο, να επισημάνουμε ότι μελετητές του «Κρητικού» έχουν προσεγγίσει τον όρο «ζητιάνος» και με τη χριστιανική του νοηματοδότηση, αναφερόμενοι σε μια κατάσταση που προσεγγίζει την ηθική ολοκλήρωση.
 Δ1. Ομοιότητες 1. Εμφάνιση θεϊκής γυναικείας παρουσίας μέσα στο πλαίσιο θαλασσινού τοπίου εξιδανικευμένη. Επιδρά στην ψυχολογική κατάσταση του ήρωα («Εσεότουν τ’ ολοστρόγγυλο … φεγγαροντυμένη … θεϊκιά θωριά της», «ένα κορμί παρθενικό προβάλλει … ανατριχιάζει η θάλασσα … Ήταν νεράιδα», «την κοίταζα … εκείνη», «Το βλέπω … λιγωμένα»).
2. Η θεϊκή παρουσία εξουσιάζει τα στοιχεία της φύσης. Η φύση δείχνει σεβασμό προς αυτήν («Ανατρίχιαζ’ η θάλασσα στο θείο άγγισμά τους», «Εκείταζε τ’ αστέρια … εσκεπάσαν»). Τονίζεται η θεϊκή της υπόσταση μέσω του σεβασμού που επιδεικνύει η φύση προς αυτήν.
 Διαφορές 1. Στον ποίημα του Καρυωτάκη η δράση τοποθετείται χρονικά την ημέρα («ο ήλιος εσκυθρώπιασε»), σε αντιδιαστολή με τον «Κρητικό», όπου τα πάντα εκτυλίσσονται βράδυ («εσειότουν … φεγγάρι»). Η θεία επιφάνεια είναι αυτή που με την επιρροή της θα μετατρέψει το φυσικό τοπίο σε υπερβατικό και θα μεταβάλλει τη νύχτα σε ημέρα («Τότε από φως μεσημερνό … λαμπυρίζει»).
2. Στο παράλληλο ο ήρωας βρίσκεται στο ακρογιάλι («Εγώ, κρυμμένος … ακρογιάλι»), ενώ στον Κρητικό, ο ήρωας είναι μέσα στη θάλασσα («όμηρος της μες στα ρίθρα»). Στον «Κρητικό», η παρουσία του ήρωα στο πέλαγος εντείνει την τραγικότητα της κατάστασής του ως ναυαγός. Αντιθέτως, στον Καρυωτάκη, ο ήρωας ευρισκόμενος στο ακρογιάλι βιώνει μια ονειρική κατάσταση θεώμενος τη γυναικεία εξιδανικευμένη παρουσία («το βλέπω… λιγωμένα»).
3. Στον Σολωμό η γυναικεία μορφή προβάλλει σ’ ένα γαλήνιο φυσικό περιβάλλον («Κι η θάλασσα … Ησύχασε … πάστρα»). Αντιθέτως στο ποίημα του Καρυωτάκη το θαλασσινό τοπίο παρουσιάζεται με «κύματα αφρισμένα». Στον Σολωμό η φύση είχε ήδη προετοιμαστεί να υποσχεθεί η Φεγγαροντυμένη. Αντιθέτως, στο παράλληλο η νεράιδα εμφανίζεται εν μέσω αναταραχής και σταδιακά επιβάλλει τη γαλήνη.

ΘΕΜΑΤΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ 2015

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ΄ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΚΑΙ Δ΄ ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 22 ΜΑΪOY 2015
 - ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ
ΚΕΙΜΕΝΟ Διονύσιος Σολωμός Ο ΚΡΗΤΙΚΟΣ
                                                              3 [20.]
Ἀκόμη ἐβάστουνε ἡ βροντή..................................... Κι ἡ θάλασσα, πού σκίρτησε 1 σάν τό χοχλό2 πού βράζει, Ἡσύχασε καί ἔγινε ὅλο ἡσυχία καί πάστρα, 3 Σάν περιβόλι εὐώδησε κι ἐδέχτηκε ὅλα τ’ ἄστρα· 5 Κάτι κρυφό μυστήριο ἐστένεψε τή φύση4 Κάθε ὀμορφιά νά στολιστεῖ καί τό θυμό ν’ ἀφήσει. Δέν εἶν’ πνοή στόν οὐρανό, στή θάλασσα, φυσώντας Οὔτε ὅσο κάνει στόν ἀνθό ἡ μέλισσα περνώντας, Ὅμως κοντά στήν κορασιά, πού μ’ ἔσφιξε κι ἐχάρη, 10 Ἐσειότουν τ’ ὁλοστρόγγυλο καί λαγαρό5 φεγγάρι· Καί ξετυλίζει ὀγλήγορα κάτι πού ἐκεῖθε βγαίνει, Κι ὀμπρός μου ἰδού πού βρέθηκε μία φεγγαροντυμένη. Ἔτρεμε τό δροσάτο φῶς στή θεϊκιά θωριά της, Στά μάτια της τά ὁλόμαυρα καί στά χρυσά μαλλιά της.
4 [21.] Ἐκοίταξε τ’ ἀστέρια, κι ἐκεῖνα ἀναγαλλιάσαν, Καί τήν ἀχτινοβόλησαν καί δέν τήν ἐσκεπάσαν· Κι ἀπό τό πέλαο, πού πατεῖ χωρίς νά τό σουφρώνει, 6 Κυπαρισσένιο ἀνάερα τ’ ἀνάστημα σηκώνει, ________________ 1 σκίρτησε: αόριστος σε θέση παρατατικού («σκιρτούσε»: αναταρασσόταν). 2 χοχλό: κοχλασμό, βράσιμο. 3πάστρα: καθαρότητα, διαύγεια. 4 εστένεψε τη φύση: επιβλήθηκε (στην πλάση), την ανάγκασε… 5 λαγαρό: διαυγές, καθαρό, φωτεινό. 6 χωρίς να το σουφρώνει: χωρίς καν να ρυτιδώνει, χωρίς και κατά το ελάχιστο να υποχωρεί η επιφάνεια του νερού στο βήμα της, χωρίς να βυθίζεται.
 Κι ἀνεῖ τς ἀγκάλες μ’ ἔρωτα καί μέ ταπεινοσύνη, Κι ἔδειξε πάσαν ὀμορφιά καί πάσαν καλοσύνη. Τότε ἀπό φῶς μεσημερνό ἡ νύχτα πλημμυρίζει, Κι ἡ χτίσις ἔγινε ναός πού ὁλοῦθε λαμπυρίζει. Τέλος σ’ ἐμέ πού βρίσκομουν ὀμπρός της μές στά ρεῖθρα7 , 10 Καταπώς στέκει στό Βοριά ἡ πετροκαλαμίθρα8 , Ὄχι στήν κόρη, ἀλλά σ’ ἐμέ τήν κεφαλή της κλίνει· Τήν κοίταζα ὁ βαριόμοιρος, μ’ ἐκοίταζε κι ἐκείνη. Ἔλεγα9 πώς τήν εἶχα ἰδεῖ πολύν καιρόν ὀπίσω, Κάν10 σέ ναό ζωγραφιστή μέ θαυμασμό περίσσο, 15 Κάνε τήν εἶχε ἐρωτικά ποιήσει ὁ λογισμός μου, Κάν τ’ ὄνειρο, ὅταν μ’ ἔθρεφε τό γάλα τῆς μητρός μου· Ἤτανε μνήμη παλαιή, γλυκιά κι ἀστοχισμένη, Πού ὀμπρός μου τώρα μ’ ὅλη της τή δύναμη προβαίνει· Σάν τό νερό πού τό θωρεῖ τό μάτι ν’ αναβρύζει 20 Ξάφνου ὀχ11 τά βάθη τοῦ βουνοῦ, κι ὁ ἥλιος τό στολίζει. Βρύση ἔγινε τό μάτι μου κι ὀμπρός του δέν ἐθώρα, Κι ἔχασα αὐτό τό θεϊκό πρόσωπο γιά πολλή ὥρα, Γιατί ἄκουγα12 τά μάτια της μέσα στά σωθικά μου, Πού ἐτρέμαν καί δέ μ’ ἄφηναν νά βγάλω τή μιλιά μου· 25 Ὅμως αὐτοί13 εἶναι θεοί, καί κατοικοῦν ἀπ’ ὅπου Βλέπουνε μές στήν ἄβυσσο καί στήν καρδιά τ’ ἀνθρώπου, Κι ἔνιωθα πώς μοῦ διάβαζε καλύτερα τό νοῦ μου Πάρεξ ἄν ἤθελε τῆς πῶ μέ θλίψη τοῦ χειλιού μου: «Κοίτα με μές στά σωθικά, πού φύτρωσαν οἱ πόνοι …………………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………………. 30 Ὅμως ἐξεχειλίσανε τά βάθη τῆς καρδιᾶς μου· Τ’ ἀδέλφια μου τά δυνατά οἱ Τοῦρκοι μοῦ τ’ ἀδράξαν, Τήν ἀδελφή μου ἀτίμησαν κι ἀμέσως τήν ἐσφάξαν, Τόν γέροντα τόν κύρην μου ἐκάψανε τό βράδι, Καί τήν αὐγή μοῦ ρίξανε τή μάνα στό πηγάδι. 35 Στήν Κρήτη…………………………………………………………………………… Μακριά 'πό κεῖθ’ ἐγιόμισα τές φοῦχτες μου κι ἐβγῆκα. Βόηθα, Θεά, τό τρυφερό κλωνάρι μόνο νά 'χω· Σέ γκρεμό κρέμουμαι βαθύ, κι αὐτό βαστῶ μονάχο». ________________ 7 ρείθρα: (με την αρχαία σημασία, ῥέεθρα) υδάτινα ρεύματα (σημερ. σημασία: χαντάκια, αυλάκια στο πλάι των δρόμων, κοίτες ποταμών). 8πετροκαλαμίθρα: (αντιδάνειο: καλαμίτις < βενετ. pietra calamita)· είδος πρωτόγονης (επιπλέουσας σε δοχείο με νερό) μαγνητικής βελόνας από καλάμι, δείκτης πυξίδας· αλεξικέραυνο. 9Έλεγα: συλλογιζόμουν, είχα την εντύπωση. 10Κάν-Κάνε: λες και, είτε-είτε. 11οχ: (ιδιωμ. < ἐκ)· από. Πολύ συνηθισμένο στον Σολωμό. 12άκουγα: ένιωθα. 13αυτοί – αντί αυτά (δηλ. τα μάτια): έλξη του γένους από το θεοί.
 [22.] Ἐχαμογέλασε γλυκά στόν πόνο τῆς ψυχῆς μου, Κι ἐδάκρυσαν τά μάτια της, κι ἐμοιάζαν τῆς καλῆς μου . Ἐχάθη, ἀλιά μου! ἀλλ’ ἄκουσα τοῦ δάκρυου της ραντίδα14 Στό χέρι, πού 'χα σηκωτό μόλις ἐγώ τήν εἶδα. — 5 Ἐγώ ἀπό κείνη τή στιγμή δέν ἔχω πλιά τό χέρι, Π’ ἀγνάντευεν Ἀγαρηνό κι ἐγύρευε μαχαίρι· Χαρά δέν τοῦ 'ναι ὁ πόλεμος· τ’ ἁπλώνω τοῦ διαβάτη Ψωμοζητώντας, κι ἔρχεται μέ δακρυσμένο μάτι· Κι ὅταν χορτάτα δυστυχιά τά μάτια μου ζαλεύουν 15 , 10 Ἀργά, κι ὀνείρατα σκληρά τήν ξαναζωντανεύουν, Καί μέσα στ’ ἄγριο πέλαγο τ’ ἀστροπελέκι σκάει, Κι ἡ θάλασσα να καταπιεῖ τήν κόρη ἀναζητάει, Ξυπνῶ φρενίτης, 16 κάθομαι, κι ὁ νοῦς μου κινδυνεύει. Καί βάνω τήν παλάμη μου, κι ἀμέσως γαληνεύει. — 15 Τά κύματα ἔσχιζα μ’ αὐτό, 17 τ’ ἄγρια καί μυρωδάτα, Μέ δύναμη πού δέν εἶχα μήτε στά πρῶτα νιάτα, Μήτε ὅταν ἐκροτούσαμε, 18 πετώντας τά θηκάρια, Μάχη στενή μέ τούς πολλούς ὀλίγα παλληκάρια. Μήτε ὅταν τόν μπομπο-Ἰσούφ καί τς ἄλλους δύο βαροῦσα 20 Σύρριζα στή Λαβύρινθο π’ ἀλαίμαργα19 πατοῦσα20 . Στό πλέξιμο21 τό δυνατό ὁ χτύπος τῆς καρδιᾶς μου (Κι αὐτό μοῦ τ’ αὔξαιν’) ἔκρουζε 22 στήν πλεύρα τῆς κυρᾶς μου.

________________ 14 ραντίδα: ρανίδα (< ραίνω), σταγόνα, σταλαγματιά. 15 ζαλεύουν (< κοιν. ζαλώνω· φορτώνω, επιβαρύνω· ή κρητ. ζάλο· βήμα, βηματισμός): ζαλίζονται, αναστρέφονται (;) / βαραίνουν από κούραση. 16 φρενίτης: (< φρένα): φρενιασμένος, έξω φρενών, μανιακός, ταραγμένος· ο νους μου κινδυνεύει: πάω να χάσω το μυαλό μου, διακινδυνεύεται η πνευματική μου ισορροπία. 17 μ’ αυτό, αντί μ’ αυτή (την παλάμη): λες και, είτε-είτε. 18 εκροτούσαμε: συγκροτούσαμε, συνάπταμε. 19αλαίμαργα: το επίρρημα μεταφορικό, προς δήλωση του πολεμικού μένους. 20πατούσα: (εδώ ιδίως) κυρίευα, κρατούσα κυριαρχικά 21πλέξιμο: η πλεύση, το κολύμπημα. 22 έκρουζε: χτυπούσε, έκρουε· πλεύρα: το πλευρό, το πλάι.

Α1. Το έργο του Δ. Σολωμού έχει δεχτεί επιρροές και από το δημοτικό τραγούδι. Να αναφέρετε τρία διαφορετικά χαρακτηριστικά του δημοτικού τραγουδιού που εντοπίζετε στα αποσπάσματα του ποιήματος «Ο Κρητικός» και για καθένα από αυτά να γράψετε ένα παράδειγμα. Μονάδες 15
 Β1. Σύμφωνα με τον Β. Αθανασόπουλο: «[…] Το φως μπορεί μες στο ποιητικό τοπίο του Σολωμού να μεταμορφώνει τα πράγματα και να μετουσιώνει τα σώματα που φωτίζει. Το φως είναι η ενέργεια του Θεού, είνα ι η όραση του Θεού.[…]». Στο κείμενο που σας δίνεται, να εντοπίσετε τέσσερα στοιχεία που υποστηρίζουν την παραπάνω άποψη (μονάδες 8) και να τα σχολιάσετε (μονάδες 12). Μονάδες 20
Β2. Να βρείτε και να σχολιάσετε : α) τα τρία χρονικά επίπεδα στο απόσπασμα 5 [22.] (μονάδες 12) και β) το περιεχόμενο και τον λειτουργικό ρόλο της παρομοίωσης στους στίχους 9-11 του αποσπάσματος 4 [21.] (μον. 8): «Τέλος σ’ ἐμέ πού βρίσκομουν ὀμπρός της μές στά ρεῖθρα, καταπώς στέκει στό Βοριά ἡ πετροκαλαμίθρα, Ὄχι στήν κόρη, ἀλλά σ’ ἐμέ τήν κεφαλή της κλίνει». Μονάδες 20
Γ1. α) Να σχολιάσετε το περιεχόμενο των παρακάτω στίχων του αποσπάσματος 4 [21.] σε ένα κείμενο 100-120 λέξεων: «Ἔλεγα πώς τήν εἶχα ἰδεῖ πολύν καιρόν ὀπίσω, Κάν σέ ναό ζωγραφιστή μέ θαυμασμό περίσσο, Κάνε τήν εἶχε ἐρωτικά ποιήσει ὁ λογισμός μου, Κάν τ’ ὄνειρο, ὅταν μ’ ἔθρεψε τό γάλα τῆς μητρός μου · Ἤτανε μνήμη παλαιή, γλυκιά κι ἀστοχισμένη» (15 μονάδες)
β) Να σχολιάσετε τις αλλαγές που συμβαίνουν στη ζωή και στο ήθος του Κρητικού στους παρακάτω στίχους του αποσπάσματος 5 [22.] σε ένα κείμενο 80-100 λέξεων: «[…] ἀλλ’ ἄκουσα τοῦ δάκρυου της ραντίδα Στό χέρι, πού 'χα σηκωτό μόλις ἐγώ τήν εἶδα. — Ἐγώ ἀπό κείνη τή στιγμή δέν ἔχω πλιά τό χέρι, Π’ ἀγνάντευεν Ἀγαρηνό κι ἐγύρευε μαχαίρι· Χαρά δέν τοῦ 'ναι ὁ πόλεμος· τ’ ἁπλώνω τοῦ διαβάτη Ψωμοζητώντας, κι ἔρχεται μέ δακρυσμένο μάτι·» (10 μονάδες) Μονάδες 25
 Δ1. Στα κείμενα του Δ. Σολωμού και του Κ. Καρυωτάκη που σας δίνονται, να εντοπίσετε (μονάδες 5) και να σχολιάσετε (μονάδες 15) δύο ομοιότητες και τρεις διαφορές ως προς το περιεχόμενο. Μονάδες 20
 Κ. Γ. Καρυωτάκης ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ ΝΕΡΑΪΔΑ
Ἀπό τά βράχι’ ἀνάμεσα πετιέται 'να κεφάλι καί βλέμματα ὁλόγυρα σκορπάει φοβισμένα. Ἐγώ, κρυμμένος κάπου κεῖ στό ἔρημ’ ἀκρογιάλι, τό βλέπω –σάν σέ ὄνειρο– μέ μάτια λιγωμένα. Ἕνα κορμί παρθενικό, γυμνό ἀργοπροβάλλει κι ἁπλώνεται ἡδονικά σε κύματ’ ἀφρισμένα· ὁ ἥλιος ἐσκυθρώπασε μπροστά στά τόσα κάλλη, τά κάλλη τ’ ἀπολλώνεια καί τά φωτολουσμένα. Ἀνατριχιάζ’ ἡ θάλασσα στό θεῖο ἄγγισμά τους, τά κυματάκια ἁπαλά μέ χάρη τ’ ἀγκαλιάζουν κι ἀχτίδες τά χαϊδεύουνε χρυσές στό πέρασμά τους. Θεότρελος, ὁ δύστυχος, βουτιέμαι μές στό κύμα, τά μάτια της τά θεϊκά μέ φόβο μέ κοιτάζουν καί χάνεται στή θάλασσα… Ἦταν νεράιδα… Κρίμα! Κ. Γ. Καρυωτάκη, Άπαντα τα Ευρισκόμενα, Εκδ. Ερμής 2006, σ.161 

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ 2015

Α1. Το κείμενο αναφέρεται στα μνημεία. Αρχικά, σημειώνεται ότι χώροι όψης και λόγου της ελληνικής αρχαιότητας αποτελούν μνημεία, διότι εκφράζουν αρχιτεκτονικώς την δημοκρατία, την ψυχαγωγία και το θέατρο, αλλά και συνδέουν το παρόν με το παρελθόν. Ωστόσο, επισημαίνεται ότι πολλά ελληνικά μνημεία έχουν υποστεί καταστροφές. Παρόλα αυτά, τονίζονται οι κατάλληλες μέθοδοι σύνδεσης των ανθρώπων με τον πολιτισμό και ανάπτυξης ευαισθητοποίησης και προάσπισης των μνημείων. Οι μέθοδοι αυτοί είναι η επαφή με σύγχρονους στοχασμούς και καλλιτεχνικές εκφάνσεις μέσω του ιστορικού πλαισίου, η καταχώρηση των μνημείων με όλα τους τα γνωρίσματα , η συνεργασία αρχαιολόγων , φορέων του θεάτρου, πολιτικών , στοχαστών και , τέλος, οι σχετικές δραστηριότητες.
Β1. α. Σ / β.Λ/ γ. Λ/ δ.Λ/ ε.Σ.
Β2 α) Η παράγραφος αναπτύσσεται με αίτιο-αποτέλεσμα. Το αίτιο είναι η καταγραφή όλων των μνημείων και το αποτέλεσμα είναι η συστηματικότερη διαχείριση αυτού του πλούτου (των μνημείων) Επίσης, θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι αναπτύσσεται με διαίρεση. Διαιρετέα έννοια: μνημείων Μέλη της διαίρεσης: των πολύ ή λιγότερο γνωστών…..μαρτυρίες β) πρώτα απ’ όλα: Κατά πρώτον/Αρχικά παράλληλα: συγχρόνως εξάλλου: άλλωστε
Β3.α) εκτυλίσσεται: συμβαίνει, διαδραματίζεται, διεξάγεται κατάλοιπα: υπολείμματα επιδίωξη: στόχος, σκοπός προσέγγισης: πλησιάσματος, επαφής ολοκληρωμένη: πλήρη
 Β3. β) αναπτυσσόταν: περιοριζόταν, υποβαθμιζόταν δράση: αδράνεια ερευνημένων: ανερεύνητων, ανεξέταστων γνωρίζουμε: αγνοούμε ανάδειξης: απόκρυψης
B4 α) Η διπλή παύλα διασαφηνίζει τα προαναφερθέντα και συγκεκριμένα ποια μνημεία πρέπει να καταγραφούν.
 β) Επικρατεί το γ΄ πρόσωπο, το οποίο προσδίδει αντικειμενικότητα, ουδετερότητα και επισημότητα στο κείμενο.
 Γ.1. Είδος κειμένου : Ομιλία Προσφώνηση :
 κυρίες και κύριοι ,
Πρόλογος :
α.  αυτοπαρουσίαση αφόρμηση  θέμα / ενότητες ανάπτυξης  σκοπός
 β. Γενική αναφορά και στον πολιτισμικό πλούτο του ελληνικού χώρου, στην ποικιλία των μνημείων κ.τ.λ. Ενδεικτικά : Ως νέος που ζω στην Ελλάδα ,ορμώμενος από κάποιες εκπαιδευτικές εκδρομές αλλά και από προσωπικές μου επισκέψεις σε μνημεία πολιτισμικής κληρονομιάς ,θέλησα να εκφράσω τις απόψεις μου για τους λόγους που κάποιος πρέπει να προσεγγίσει τα μνημεία και παράλληλα να υποδείξω τρόπους με τους οποίους θα μπορέσουν όλοι , και ειδικότερα οι νεοι , να τα εξετάσουν ουσιαστικότερα και βαθύτερα .Ειδικότερα δε , στην ελληνική επικράτεια , όπου υπάρχει πλούτος πολιτισμικών μνημείων , τόσο της αρχαίας όσο και της βυζαντινής και νεώτερης περιόδου.
- Α΄ζητούμενο : Όλοι πρέπει να έρθουν σε επαφή με την πολιτιστική κληρονομιά , επειδή αυτή προσφέρει: -Επαφή με τις αξίες ,τα ιδανικά και τις αντιλήψεις της εποχής που δημιουργήθηκαν. Έτσι, συγκροτείται μια σχέση που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως και βιωματική. Με αυτόν τον τρόπο, οι άνθρωποι κατανοούν πιο αποτελεσματικά την εθνική τους ταυτότητα. Καλλιέργεια του αισθητικού κριτηρίου του νέου. Πολλά από τα μνημεία είναι και ανυπέρβλητα έργα τέχνης. -Προβάλλονται ηθικές αξίες και ιδανικά τα οποία είναι αναλλοίωτα στο πέρασμα του χρόνου και αποτελούν τις βάσεις του ανθρωπισμού σε παγκόσμιο επίπεδο. -Ανάπτυξη της κριτικής σκέψης ,της συνθετικής και αναλυτικής ικανότητας κρίσης των μαθητών αλλά και των ενηλίκων, οι οποίοι αντικρίζουν την υλική πραγμάτωση ενός ολόκληρου πολιτισμικού περιβάλλοντος. -Αισθητική απόλαυση ,αισθήματα υγιούς εθνικής υπερηφάνειας, η οποία δεν σχετίζεται με τον εθνικισμό ,εθνικής αυτοπεποίθησης κ.τ.λ.
 - Β΄ζητούμενο -Αρχικά, το σχολείο είναι ανάγκη να συνειδητοποιήσει το καθήκον του σχετικά με την διάσωση του παρελθόντος. Αυτό θα πραγματοποιηθεί με την επίσκεψη μαθητών σε χώρους πολιτισμού, όπως σε μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους. Η ξενάγηση οφείλει να είναι ολοκληρωμένη και ψυχαγωγική. Έτσι, οι μαθητές θα κατανοήσουν με ευχάριστο τρόπο την πολύτιμη αξία του παρελθόντος και των μνημείων για τις επόμενες γενιές. Μπορούν ,επίσης , να ακολουθήσουν συζητήσεις στα πλαίσια της τάξης, ανάθεση εργασιών και παρουσιάσεων κτλ. -Ακόμα, τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης , κυρίως η τηλεόραση η οποία ασκεί μεγάλη επιρροή, είναι ανάγκη να προβάλλουν προγράμματα σχετικά με την προέλευση των μνημείων και την πολύτιμη προσφορά τους στην εξέλιξη του πολιτισμού. Οι άνθρωποι, επομένως, θα διδαχτούν πολλά για τα μνημεία και θα αισθάνονται για αυτά σεβασμό, τον οποίο δε θα τον εφαρμόζουν μόνο θεωρητικά αλλά και στην πράξη . -Ένας ακόμα τρόπος είναι η οικογένεια , η οποία ασκεί μεγάλη επιρροή στην διαμόρφωση της προσωπικότητας των νέων, είναι να αναλάβει τις ευθύνες της. Για αυτόν τον λόγο, λοιπόν είναι απαραίτητο να φέρει σε επαφή τους νέους με τα μνημεία, πραγματοποιώντας επισκέψεις αναψυχής σε αυτά. Με αυτόν τον τρόπο, τα παιδιά θα έρθουν σε επαφή με τα μνημεία και θα εκτιμήσουν την πολύτιμη αξία τους. -Επιπλέον, είναι ανάγκη να εξωραϊστούν οι χώροι στους οποίους εντοπίζονται μνημεία. Αυτό είναι πολύ σημαντικό, διότι όταν ένα μνημείο είναι φροντισμένο, τότε διαδίδεται σε πολλούς η φήμη του. Αυτό το καθήκον οφείλει να το αναλάβει η κρατική εξουσία, αλλά και εθελοντικές ομάδες πολιτών. Με αυτόν τον τρόπο, περισσότεροι άνθρωποι, όχι μόνο συμπατριώτες μας αλλά και αλλοδαποί, θα αρχίσουν να επισκέπτονται τα μνημεία.
 Επίλογος: - Περιληπτική αναφορά στα ζητούμενα -Προτροπή , σε πολίτες, πολιτικούς και κοινωνικούς φορείς, για διαφύλαξη και ανάδειξη της πολιτισμικής μας κληρονομιάς.
                                                                                                      Σας ευχαριστώ που με ακούσατε. 

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ 2015 ΘΕΜΑΤΑ ΕΚΘΕΣΗΣ

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ΄ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΚΑΙ Δ΄ ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΙ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β΄) ΔΕΥΤΕΡΑ 18 ΜΑΪΟΥ 2015 - ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΤΕΣΣΕΡΙΣ (4)
ΚΕΙΜΕΝΟ

Εμείς και οι αρχαίοι χώροι θέασης και ακρόασης
Οι χώροι θέασης και ακρόασης που δημιούργησε η ελληνική αρχαιότητα αποτελούν για πολλούς λόγους μιαν από τις πιο σημαντικές ομάδες μνημείων της πολιτισμικής μας κληρονομιάς. Πρώτα απ’ όλα, γιατί οι χώροι αυτοί, ως τόποι μαζικής συγκέντρωσης, για θρησκευτικούς, πολιτικούς ή ψυχαγωγικούς σκοπούς, εκφράζουν στην αρχιτεκτονική με τον προφανέστερο τρόπο τη δημοκρατική αντίληψη για τη ζωή και την έντονη αίσθηση κοινότητας που χαρακτήρισε τον αρχαίο βίο. Τα σχετικά αρχιτεκτονικά σχήματα εκείνης της δημιουργίας (θέατρα, βουλευτήρια κλπ.) εξακολουθούν μέχρι σήμερα να εξυπηρετούν ανάλογες δραστηριότητες. Ένας δεύτερος λόγος για την ιδιαίτερη σημασία αυτών των χώρων είναι ότι το θέαμα και ο λόγος που αναπτυσσόταν μέσα σ’ αυτούς, ιδιαίτερα το ψυχαγωγικό θέαμα, με την πραγματική έννοια της ψυχαγωγίας, της αγωγής της ανθρώπινης ψυχής, αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα κοινωνικά πολιτισμικά αγαθά. Από τη γέννηση του δράματος στους χώρους λατρείας της αρχαίας Ελλάδας μέχρι και σήμερα ο λόγος και η δράση που εκτυλίσσεται μέσα σε θεατρικούς χώρους παράγουν πολιτισμό. Και ένας τρίτος λόγος είναι ότι στο χώρο της Μεσογείου, και ιδιαίτερα στην Ελλάδα, σώζονται σε μεγάλο αριθμό οι χώροι στους οποίους ασκήθηκε από την εποχή της διαμόρφωσής της η θεατρική δημιουργία. Οι χώροι αυτοί, περισσότερο από όσο όλα τα άλλα κατάλοιπα του παρελθόντος, ασκούν στη σύγχρονη κοινωνία αλλά και τη σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργία, μιαν ιδιαίτερη πρόκληση επαφής του παρόντος με το παρελθόν, επειδή προσφέρονται κατ’ εξοχήν για χρησιμοποίησή τους με την ίδια λειτουργία για την οποία σχεδιάστηκαν. Αυτή η επαφή του παρόντος με το παρελθόν, όχι μόνο των ειδικών αλλά και του ευρύτερου κοινού, είναι μια βασική επιδίωξη της σύγχρονης αρχαιολογίας, η οποία βλέπει τη δικαίωσή της στη βίωση από την κοινωνία του ιστορικού περιεχομένου και του μηνύματος ζωής των μνημείων. Αλλά και από την άλλη πλευρά, η βίωση των μνημείων και η ένταξή τους στη ζωή εξελίσσεται από τάση σε απαίτηση της σύγχρονης κοινωνίας. Η επιδίωξη της συνάντησης της σύγχρονης δημιουργικότητας και των διαμορφωμένων από το δημιουργικό παρελθόν σχημάτων θεατρικών χώρων, που εξυπηρετεί την παραπάνω απαίτηση, θέτει, βέβαια, προβλήματα, αφού τα αρχαία θέατρα και οι άλλοι χώροι θέασης, όπως τα ωδεία, τα στάδια κλπ., είναι πλέον μνημεία, όλα με μικρότερες ή μεγαλύτερες φθορές και καταπονήσεις. Τα περισσότερα μάλιστα σώζονται αποσπασματικά, μέχρι σημείου αδυναμίας αναβίωσης και εξυπηρέτησης της κατά προορισμόν λειτουργίας τους.
 Τα προβλήματα αυτά δεν πρέπει, βέβαια, με κανέναν τρόπο να οδηγούν σε αρνητική τοποθέτηση για τη σύγχρονη χρήση των κατάλληλων για τη δραστηριότητα αυτή μνημείων. Η επαφή του κοινού με τα μνημεία, και ιδιαίτερα στην περίπτωση αυτή η βίωση από το ευρύ κοινό σύγχρονων προβληματισμών και καλλιτεχνικών εκφράσεων μέσα από το ιστορικό περιβάλλον, είναι ο καλύτερος και αποτελεσματικότερος τρόπος προσέγγισης και οικείωσης της πολιτισμικής μας κληρονομιάς. Αλλά είναι, παράλληλα, και ο δραστικότερος τρόπος δημιουργίας στην ευρύτερη κοινωνία συνείδησης εκτίμησης και προστασίας των μνημείων μας. Η καταγραφή όλων των μνημείων αυτών –των πολύ ή λιγότερο γνωστών, των εντοπισμένων αλλά μη ερευνημένων, αλλά και εκείνων των οποίων γνωρίζουμε ακόμη την ύπαρξη μόνο από αρχαίες μαρτυρίες– με όλα τα δεδομένα τους, δηλαδή την ιστορία τους, τα χαρακτηριστικά τους, την κατάστασή τους και τις δυνατότητες χρήσης ή απλής ανάδειξής τους, θα προσφέρει ένα πολύ σημαντικό εργαλείο στη συστηματικότερη διαχείριση αυτού του πλούτου. Η όσμωση1 αρχαιολόγων, ανθρώπων του θεάτρου, παραγόντων της τοπικής αυτοδιοίκησης και άλλων διανοητών είναι βέβαιο ότι θα δημιουργήσει ένα πολύ καλό κλίμα για μια κοινή προσπάθεια ισορροπημένης και συνετής προσέγγισης του είδους αυτού των μνημείων. Η καλλιέργεια, εξάλλου, με διάφορες εκδηλώσεις στο ευρύτερο κοινό της τάσης αυτής απέναντι στα μνημεία θα αποτελέσει ουσιαστική θετική συμβολή, αφενός, στην ολοκληρωμένη προστασία τους (ενεργητική προστασία και από το ευρύ κοινό) και, αφετέρου, στη δημιουργική βίωση των αρχαίων χώρων θέασης.
Β. Λαμπρινουδάκης, «Εμείς και οι αρχαίοι χώροι θέασης και ακρόασης», στον συλλογικό τόμο «Διάζωμα» κίνηση πολιτών για την ανάδειξη των αρχαίων θεάτρων, Εκδόσεις Διάζωμα 2009 (Διασκευή).

 A1. Να γράψετε στο τετράδιό σας την περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε (100-120 λέξεις). Μονάδες 25
 Β1. Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε , σύμφωνα με το κείμενο, τις παρακάτω διαπιστώσεις, γράφοντας στο τετράδιό σας, δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση, τη λέξη Σωστό, αν η πρόταση είναι σωστή, ή τη λέξη Λάθος, αν η πρόταση είναι λανθασμένη: α. Ο συγγραφέας συσχετίζει τους αρχαίους θεατρικούς χώρους με τη δημοκρατία. β. Ο συγγραφέας θεωρεί το αρχαίο θέατρο διασκέδαση και όχι πραγματική ψυχαγωγία.
γ. Κατά τον συγγραφέα, δεν θα πρέπει σήμερα να γίνονται θεατρικές παραστάσεις στα αρχαία θέατρα. 1 όσμωση ή ώσμωση: (μτφ.) η αλληλεπίδραση.
 δ. Ο συγγραφέας δεν θα συμφωνούσε με τη διοργάνωση σύγχρονων μαθητικών αγώνων ρητορικής σε ένα αρχαίο βουλευτήριο. ε. Κατά τον συγγραφέα, η χρήση των αρχαίων θεάτρων σε σύγχρονες εκδηλώσεις μπορεί να συμβάλει στην προστασία και ανάδειξή τους . Μονάδες 10
 Β2. α) Να βρείτε τους τρόπους ανάπτυξης της έβδομης παραγράφου του κειμένου (Η καταγραφή … αυτού του πλούτου) και να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. Μονάδες 4 β) Να αντικαταστήσετε τις διαρθρωτικές λέξεις-εκφράσεις με άλλες (λέξεις-εκφράσεις) που να διατηρούν τη συνοχή του κειμένου: Πρώτα απ’ όλα (στη δεύτερη παράγραφο) παράλληλα (στην έκτη παράγραφο) εξάλλου (στην ένατη παράγραφο). Μονάδες 6
 Β3. α) Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: εκτυλίσσεται, κατάλοιπα, επιδίωξη, προσέγγισης, ολοκληρωμένη. Μονάδες 5
β) Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: αναπτυσσόταν, δράση, ερευνημένων, γνωρίζουμε, ανάδειξης. Μονάδες 5
Β4. α) Να αιτιολογήσετε τη χρήση της διπλής παύλας στην παρακάτω περίπτωση: –των πολύ … αρχαίες μαρτυρίες– (στην έβδομη παράγραφο). Μονάδες 2
 β) Ποιο ρηματικό πρόσωπο κυριαρχεί στο κείμενο; Να δικαιολογήσετε την επιλογή του συγγραφέα. Μονάδες 3
Γ1. Σε ομιλία που θα εκφωνήσετε σε ημερίδα του Δήμου σας με θέμα «Προστασία και αξιοποίηση της πολιτισμικής μας κληρονομιάς», να εκθέσετε τις απόψεις σας (500-600 λέξεις) σχετικά με: α) τους λόγους για τους οποίους πρέπει το ευρύ κοινό να πλησιάσει και να γνωρίσει τους χώρους και τα μνημεία της πολιτισμικής μας κληρονομιάς και β) τις δραστηριότητες με τις οποίες οι πολίτες και ειδικότερα οι νέοι θα εξοικειωθούν με αυτά. Μονάδες 40