Απαντήσεις Λατινικά 2013

Απαντήσεις Θεμάτων Πανελληνίων Εξετάσεων Ημερησίων Γενικών Λυκείων
Α1. 
 Όλα είναι αξιοθρήνητα στους
εμφύλιους πολέμους, αλλά τίποτα (δεν είναι) πιο αξιοθρήνητο από την ίδια τη
νίκη: αυτή κάνει τους νικητές αγριότερους και πιο αχαλίνωτους (απ’ ό,τι
συνήθως), ώστε, ακόμα και αν δεν είναι τέτοιοι από τη φύση τους, πιέζονται να
γίνουν από ανάγκη. Πράγματι τα αποτελέσματα (η έκβαση) των εμφύλιων
πολέμων είναι τέτοια πάντοτε, ώστε όχι μόνο να γίνονται αυτά τα οποία θέλει ο
νικητής, αλλά ακόμα ώστε ο νικητής να κάνει το χατίρι αυτών με τη βοήθεια των
οποίων κερδήθηκε η νίκη. 

Υπό την επιρροή αυτών ενεργώντας πολλοί, 
όχι μόνο φαύλοι αλλά και άπειροι, αν τον είχα τιμωρήσει, θα έλεγαν ότι αυτό
έγινε σκληρά και τυραννικά. Τώρα καταλαβαίνω ότι αν αυτός φθάσει στο
στρατόπεδο του Μανλίου, όπου κατευθύνεται, κανείς δεν θα είναι τόσο ανόητος, 
που (ώστε) να μην βλέπει ότι έγινε η συνωμοσία, κανείς (δεν θα είναι) τόσο
αχρείος, που (ώστε) να μην το ομολογήσει.

B1. 
bellum civile 
miserrimum 
ipsum 
victoribus 
feroci 
talis 
exitu 
earum 
auxilium 
auctoritas 
plus 
huic 
castrorum 
stultam 

B2. 
reddidisti 
sunto 
cogeretur 
faciendum 
vult 
obsequentur 
peperisti 
animadversum, animadversu 
dixerint 
intelexisse 
perveniebatis 
intende 
vidissemus 
fatebuntur

Γ1. 
α. 
miserius: κατηγορούμενο στο nihil 
ferociores: κατηγορούμενο στο victores (απόλυτη σύγκριση) 
bellorum: ονοματικός ετερόπτωτος προσδιορισμός, γενική υποκειμενική στο
exitus 
iis: αντικείμενο στο ρήμα obsequatur 
id: υποκείμενο του απαρεμφάτου factum esse (ετεροπροσωπία) 
fore: αντικείμενο του ρήματος intellego και ειδικό απαρέμφατο (ετεροπροσωπία) 
coniurationem: υποκείμενο του απαρεμφάτου factam esse (ετεροπροσωπία) 

β. 
«in bellis civilibus»: in bellis quae civilia sunt 

γ. 
Bellorum enim civilium exitus tales sunt simper, ut non solum ea fiant, quae velit 
victor, sed etiam ut victor obsequatur iis, quorum auxilio victoria parta sit. 

Cicero scripsit bellorum enim civilium exitus tales esse semper, ut non solum ea 
fierent, quae vellet victor, sed etiam ut victor odsequeretur iis, quorum exilio 
victoria parta esset. 

Γ2. 
α. 
etiamsi natura tales non sint: Είναι δευτερεύουσα επιρρηματική
παραχωρητική πρόταση, που λειτουργεί ως επιρρηματικός
προσδιορισμός της παραχώρησης στο περιεχόμενο της
συμπερασματικής πρότασης με ρήμα το cogantur. 
Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο etiamsi και εκφέρεται με
υποτακτική, γιατί δηλώνει μια υποθετική κατάσταση, που, κ ι αν
δεχτούμε ότι αληθεύει, δεν αναιρεί το περιεχόμενο της
προσδιοριζόμενης πρότασης. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με
υποτακτική ενεστώτα (non sint), γιατί εξαρτάται από ρήμα αρκτικού
χρόνου (cogantur) και δηλώνει το σύγχρονο στο παρόν-μέλλον.

β. 
quae velit victor: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση κρίσεως, 
προσδιοριστική στη λέξη ea. Εισάγεται με την αναφορική
αντωνυμία quae και εκφέρεται με υποτακτική, λόγω έλξης από το
fiant της προηγούμενης συμπερασματικής πρότασης. Συγκεκριμένα, 
εκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα (velit), γιατί το ρήμα εξάρτησης
είναι αρκτικού χρόνου (fiant) και δηλώνει το σύγχρονο στο παρόν-μέλλον. 


γ. 
Πλάγιος:
Υπόθεση: si pervenerit (si + υποτακτική παρακειμένου)
Απόδοση: fore (απαρέμφατο μέλλοντα)

Ο υποθετικός λόγος είναι εξαρτημένος και για να αναγνωριστεί το είδος του θα πρέπει 
πρώτα να μετατραπεί σε ευθύ. 

Ευθύς: 
Υπόθεση: si pervenerit (si + οριστική συντελεσμένου μέλλοντα)
Απόδοση: erit (οριστική μέλλοντα)
Ο υποθετικός λόγος δηλώνει ανοικτή υπόθεση στο μέλλον.

Μετατροπή σε υπόθεση δυνατή ή πιθανή στο παρόν – μέλλον.

Si perveniat in Manliana castra nemo tam stultus sit.

Τυπογραφικό λάθος στα λατινικά

Τα γραμματικά ζητούμενα είναι βατά, αλλά στην άσκηση Β2 υπάρχουν:

α) τυπογραφικό λάθος στον τύπο indendit, ενώ έπρεπε να είναι intendit, σφάλμα όμως που δεν υπάρχει στο πρωτότυπο κείμενο

 β) στον τύπο animadvertissem ασάφεια στο ζητούμενο· συγκεκριμένα, αντί να ζητηθούν οι δύο πτώσεις του σουπίνου, ζητούνται οι δύο τύποι.

Στα συντακτικά ζητούμενα το Γ1β θα αιφνιδιάσει πολλούς υποψηφίους. Προσοχή χρειάζονται τα Γ1γ και Γ2γ. Τα υπόλοιπα συντακτικά ζητούμενα είναι βατά.

ΛΑΤΙΝΙΚΑ 2013

ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙ∆ΑΣ – Γ΄ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ
ΤΕΛΟΣ 1ΗΣ ΑΠΟ 3 ΣΕΛΙ∆ΕΣ
ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ
Γ΄ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΤΕΤΑΡΤΗ 29 ΜΑΪΟΥ 2013 - ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: 
ΛΑΤΙΝΙΚΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ
ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΤΡΕΙΣ (3) 

Α1. Να μεταφράσετε στο τετράδιό σας τα παρακάτω αποσπάσματα:
Omnia sunt misera in bellis civilibus, sed nihil miserius quam ipsa victoria: ea 
victores ferociores impotentioresque reddit, ut, etiamsi natura tales non sint, 
necessitate esse cogantur. Bellorum enim civilium exitus tales sunt semper, ut non 
solum ea fiant, quae velit victor, sed etiam ut victor obsequatur iis, quorum auxilio 
victoria parta sit. 
………………………………………………………………………………………………………… 
Quorum auctoritatem secuti multi, non solum improbi verum etiam imperiti, si 
in hunc animadvertissem, crudeliter et regie id factum esse dicerent. Nunc 
intellego, si iste in Manliana castra pervenerit, quo intendit, neminem tam stultum 
fore, qui non videat coniurationem esse factam, neminem tam improbum, qui non 
fateatur. 
Μονάδες 40 

Παρατηρήσεις
Β1. Nα γράψετε τους τύπους που ζητούνται για καθεμιά από τις
παρακάτω λέξεις και φράσεις: 

bellis civilibus : την αιτιατική ενικού
miserius : τον αντίστοιχο τύπο στον υπερθετικό
βαθμό
ipsa : την αιτιατική ενικού στο ουδέτερο
γένος
victores : την αφαιρετική πληθυντικού
ferociores : την αφαιρετική ενικού στον θετικό
βαθμό στο ίδιο γένος
tales (τ ο πρώτο του κειμένου) : τη γενική ενικού στο ίδιο γένος
exitus : την αφαιρετική ενικού
iis : τη γενική πληθυντικού στο θηλυκό
γένος
auxilio : την αιτιατική ενικού
auctoritatem : την ονομαστική ενικού
multi : το επίρρημα στον συγκριτικό βαθμό
hunc : τη δοτική ενικού στο ίδιο γένος
castra : τη γενική πληθυντικού
stultum : τον αντίστοιχο τύπο στο θηλυκό γένος. 
Μονάδες 15 

ΑΡΧΗ 2ΗΣ ΣΕΛΙ∆ΑΣ – Γ΄ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ
ΤΕΛΟΣ 2ΗΣ ΑΠΟ 3 ΣΕΛΙ∆ΕΣ

Β2. Nα γράψετε τους τύπους που ζητούνται για καθέναν από τους
παρακάτω ρηματικούς τύπους: 
reddit : το β ΄ ενικό πρόσωπο της οριστικής του
παρακειμένου στην ίδια φωνή
sint : το γ ΄ πληθυντικό πρόσωπο της
προστακτικής του μέλλοντα
cogantur : τo γ ΄ ενικό πρόσωπο της υποτακτικής
του παρατατικού στην ίδια φωνή
fiant : το γερουνδιακό στην ονομαστική ενικού του
ουδετέρου γένους
velit : το γ ΄ ενικό πρόσωπο της οριστικής του
ενεστώτα
obsequatur : το γ ΄ πληθυντικό πρόσωπο της
οριστικής του μέλλοντα
parta sit : το β ΄ ενικό πρόσωπο της οριστικής του
παρακειμένου στην ενεργητική φωνή
animadvertissem : το σουπίνο και στους δύο τύπους
dicerent : τον αντίστοιχο τύπο της υποτακτικής
του παρακειμένου στην ίδια φωνή
intellego : το απαρέμφατο του παρακειμένου στην ίδια
φωνή
pervenerit : το β ΄ πληθυντικό πρόσωπο της
οριστικής του παρατατικού
indendit : το β ΄ ενικό πρόσωπο της προστακτικής
του ενεστώτα στην ίδια φωνή
videat : το α΄ πληθυντικό πρόσωπο της υποτακτικής του
υπερσυντελίκου στην ίδια φωνή
fateatur : το γ΄ πληθυντικό πρόσωπο της οριστικής του
μέλλοντα. 
Μονάδες 15 

Γ1α. Να γίνει πλήρης συντακτική αναγνώριση των παρακάτω τύπων: 
miserius, ferociores, bellorum, iis, id, fore, coniurationem. 
Μονάδες 7 

Γ1β. «in bellis civilibus»: να αντικατασταθεί o επιθετικός προσδιορισμός
με δευτερεύουσα πρόταση. 
Μονάδες 3 

Γ1γ. «Bellorum enim ... parta sit.»: να μετατρέψετε τον ευθύ λόγο σε
πλάγιο με εξάρτηση από τη φράση «Cicero scripsit». 

Μονάδες 5 
ΑΡΧΗ 3ΗΣ ΣΕΛΙ∆ΑΣ – Γ΄ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ
ΤΕΛΟΣ 3ΗΣ ΑΠΟ 3 ΣΕΛΙ∆ΕΣ

Γ2α. «etiamsi natura tales non sint»: να αναγνωρίσετε το είδος της πρότασης
(μονάδα 1) και να δικαιολογήσετε την έγκλιση και τον χρόνο
εκφοράς της (μονάδες 2). 
Μονάδες 3 

Γ2β. «quae velit victor»: να αναγνωρίσετε το είδος της πρότασης
(μονάδα 1), να δικαιολογήσετε την έγκλιση και τον χρόνο εκφοράς της
(μονάδες 2) και να δηλώσετε το συντακτικό της ρόλο (μονάδα 1). 
Μονάδες 4 

Γ2γ. «Νunc intellego ... stultum fore»: να εντοπίσετε τον εξαρτημένο
υποθετικό λόγο (μονάδα 1), να τον μετατρέψετε σε ανεξάρτητο
(μονάδες 4), να τον χαρακτηρίσετε ως προς το είδος του (μονάδα 1) 
και να σχηματίσετε υποθετικό λόγο που να δηλώνει υπόθεση
δυνατή ή πιθανή στο παρόν-μέλλον (μονάδες 2).
Μονάδες 8 

ΟΔΗΓΙΕΣ (για τους εξεταζομένους)
1. Στο εξώφυλλο να γράψετε το εξεταζόμενο μάθημα. Στο εσώφυλλο
πάνω-πάνω να συμπληρώσετε τα ατομικά στοιχεία μαθητή. Στην αρχή
των απαντήσεών σας να γράψετε πάνω-πάνω την ημερομηνία και το
εξεταζόμενο μάθημα. Να μην αντιγράψετε τα θέματα στο τετράδιο και
να μη γράψετε πουθενά στις απαντήσεις σας το όνομά σας. 
2. Να γράψετε το ονοματεπώνυμό σας στο πάνω μέρος των φωτοαντιγράφων
αμέσως μόλις σας παραδοθούν. Τυχόν σημειώσεις σας πάνω στα θέματα
δεν θα βαθμολογηθούν σε καμία περίπτωση. Κατά την αποχώρησή σας
να παραδώσετε μαζί με το τετράδιο και τα φωτοαντίγραφα. 
3. Να απαντήσετε στο τετράδιό σας σε όλα τα θέματα μόνο με μπλε ή
μόνο με μαύρο στυλό με μελάνι που δεν σβήνει. 
4. Κάθε απάντηση τεκμηριωμένη είναι αποδεκτή. 
5. Διάρκεια εξέτασης: τρεις (3) ώρες μετά τη διανομή των
φωτοαντιγράφων. 
6. Χρόνος δυνατής αποχώρησης: 10.30 π.μ.
KΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ
ΤΕΛΟΣ ΜΗΝΥΜΑΤΟΣ

Απαντήσεις στο άγνωστο αρχαία 2013

ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Δεν καταγγέλλεται λοιπόν τίποτα και από μερικούς μετοίκους και
ακολούθους (δούλους) σχετικά με τις Ερμές, αλλά
(καταγγέλλονται) κάποιοι ακρωτηριασμοί άλλων αγαλμάτων που
είχαν γίνει πρωτύτερα από νεότερους που διασκέδαζαν
μεθυσμένοι και συνάμα (καταγγέλλεται) ότι τα μυστήρια
παριστάνονται σε σπίτια για να γελοιοποιούνται (ή εξαιτίας της
ασέβειας)˙ για αυτά κατηγορούσαν και τον Αλκιβιάδη. Και
υποστηρίζοντας αυτά, εκείνοι που δυσανασχετούσαν προ πάντων
με τον Αλκιβιάδη, ο οποίος τους ήταν εμπόδιο στο να ηγούνται
του λαού με σιγουριά κι επειδή νόμισαν, ότι αν αυτόν
απομάκρυναν θα ήταν πρώτοι (θα είχαν την ηγεσία),
μεγαλοποιούσαν (τα γεγονότα) και φώναζαν ότι η παρωδία των
μυστηρίων και ο ακρωτηριασμός των Ερμών έγιναν με σκοπό την
κατάλυση της δημοκρατίας και (φώναζαν) ότι τίποτα από αυτά
δεν υπήρχε που να μην πραγματοποιήθηκε με τη συνεργασία
εκείνου, αναφέροντας στο τέλος ως αποδείξεις την άλλη αντιδημοκρατική του παραβατική συμπεριφορά στις καθημερινές του ασχολίες.
Γ2. Να γράψετε στο τετράδιό σας τον τύπο που ζητείται για
καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις:

ΑΠΑΝΤΗΣΗ
τινων : την αιτιατική ενικού στο θηλυκό γένος = τινά
ὕβρει : την αιτιατική ενικού = ὕβριν
ὄντι : τη δοτική πληθυντικού στον ίδιο τύπο = οὖσι
μάλιστα : τον θετικό βαθμό του ιδίου τύπου = μάλα
ἐπῃτιῶντο : το β΄ ενικό πρόσωπο της προστακτικής του ενεστώτα
στην ίδια φωνή = ἐπαιτιῶ
ὑπολαμβάνοντες : τη δοτική πληθυντικού της μετοχής του αορίστου
της παθητικής φωνής στο ίδιο γένος = ὑποληφθεῖσι
ἐξελάσειαν : το γ΄ πληθυντικό πρόσωπο της ευκτικής του μέλλοντα
στην ίδια φωνή = ἐξελῷεν
ἐβόων : το απαρέμφατο του ενεστώτα στην ίδια φωνή = βοᾶν
εἴη : το γ΄ ενικό πρόσωπο της οριστικής του μέλλοντα = ἔσται
ἐπράχθη : το γ΄ ενικό πρόσωπο της προστακτικής του
παρακειμένου στην ίδια φωνή = πεπράχθω.
Μονάδες 10
Γ3α. Να γίνει πλήρης συντακτική αναγνώριση των παρακάτω
τύπων και φράσεων:

ΑΠΑΝΤΗΣΗ
περὶ τῶν Ἑρμῶν = εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός της
αναφοράς στο «μηνύεται».
ὑπὸ νεωτέρων = εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός του
ποιητικού αιτίου στην παθητική μετοχή «γεγενημέναι».
τὰ μυστήρια = υποκείμενο στο «ποιεῖται» και αττική σύνταξη
τὸν Ἀλκιβιάδην = αντικείμενο στο «ἐπῃτιῶντο»
δήμου (το δεύτερο στο κείμενο) = ονοματικός ετερόπτωτος
προσδιορισμός, γενική αντικειμενική στο «καταλύσει».
αὐτοῦ = ονοματικός ετερόπτωτος προσδιορισμός, γενική
υποκειμενική στο «παρανομίαν».

Γ3β. Να γράψετε τον υποθετικό λόγο του κειμένου (μονάδες 2) και
να τον χαρακτηρίσετε ως προς το είδος του (μονάδες 2).
Μονάδες 10

ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Υπόθεση : εἰ αὐτὸν ἐξελάσειαν
Απόδοση : (νομίσαντες) πρῶτοι ἂν εἶναι
ΕΙΔΟΣ: ΑΠΛΗ ΣΚΕΨΗ ΤΟΥ ΛΕΓΟΝΤΟΣ
Εξαρτημένος υποθετικός λόγος από τη μετοχή «νομίσαντες».
Στον ευθύ λόγο μετατρέπεται: εἰ αὐτὸν ἐξελάσαιμεν πρῶτοι ἂν
εἴημεν.

Αρχαία 2013

ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙ∆ΑΣ – Γ΄ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ
ΤΕΛΟΣ 1ΗΣ ΑΠΟ 3 ΣΕΛΙ∆ΕΣ
ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ
Γ΄ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΔΕΥΤΕΡΑ 27 ΜΑΪΟΥ 2013 - ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: 
ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ
ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΤΡΕΙΣ (3) 

Διδαγμένο κείμενο
Ἀριστοτέλους Πολιτικά (Α1,1/Γ1,2/Γ1,3-4/6/12) 
Ἐπειδὴ πᾶσαν πόλιν ὁρῶμεν κοινωνίαν τινὰ οὖσαν καὶ πᾶσαν
κοινωνίαν ἀγαθοῦ τινος ἕνεκεν συνεστηκυῖαν (τοῦ γὰρ εἶναι
δοκοῦντος ἀγαθοῦ χάριν πάντα πράττουσι πάντες), δῆλον ὡς πᾶσαι
μὲν ἀγαθοῦ τινος στοχάζονται, μάλιστα δὲ καὶ τοῦ κυριωτάτου
πάντων ἡ πασῶν κυριωτάτη καὶ πάσας περιέχουσα τὰς ἄλλας. Αὕτη
δ’ ἐστὶν ἡ καλουμένη πόλις καὶ ἡ κοινωνία ἡ πολιτική. 
Ἐπεὶ δ’ ἡ πόλις τῶν συγκειμένων, καθάπερ ἄλλο τι τῶν ὅλων
μὲν συνεστώτων δ’ ἐκ πολλῶν μορίων, δῆλον ὅτι πρότερον ὁ πολίτης
ζητητέος· ἡ γὰρ πόλις πολιτῶν τι πλῆθός ἐστιν. Ὥστε τίνα χρὴ
καλεῖν πολίτην καὶ τίς ὁ πολίτης ἐστὶ σκεπτέον. Καὶ γὰρ ὁ πολίτης
ἀμφισβητεῖται πολλάκις· οὐ γὰρ τὸν αὐτὸν ὁμολογοῦσι πάντες εἶναι
πολίτην· ἔστι γάρ τις ὃς ἐν δημοκρατίᾳ πολίτης ὢν ἐν ὀλιγαρχίᾳ
πολλάκις οὐκ ἔστι πολίτης. 
Ὁ πολίτης οὐ τῷ οἰκεῖν που πολίτης ἐστίν (καὶ γὰρ μέτοικοι καὶ
δοῦλοι κοινωνοῦσι τῆς οἰκήσεως), οὐδ’ οἱ τῶν δικαίων μετέχοντες
οὕτως ὥστε καὶ δίκην ὑπέχειν καὶ δικάζεσθαι (τοῦτο γὰρ ὑπάρχει
καὶ τοῖς ἀπὸ συμβόλων κοινωνοῦσιν)· ... πολίτης δ’ ἁπλῶς οὐδενὶ
τῶν ἄλλων ὁρίζεται μᾶλλον ἢ τῷ μετέχειν κρίσεως καὶ ἀρχῆς. ... Τίς
μὲν οὖν ἐστιν ὁ πολίτης, ἐκ τούτων φανερόν· ᾧ γὰρ ἐξουσία
κοινωνεῖν ἀρχῆς βουλευτικῆς καὶ κριτικῆς, πολίτην ἤδη λέγομεν
εἶναι ταύτης τῆς πόλεως, πόλιν δὲ τὸ τῶν τοιούτων πλῆθος ἱκανὸν
πρὸς αὐτάρκειαν ζωῆς, ὡς ἁπλῶς εἰπεῖν. 

Α1. Από το παραπάνω κείμενο να γράψετε στο τετράδιό σας τη μετάφραση
του αποσπάσματος: 
 «Ἐπειδὴ πᾶσαν πόλιν ..... οὐκ ἔστι πολίτης.». 
Μονάδες 10 

Β1. Ποια είναι η δομή του συλλογισμού, με τον οποίο ο Αριστοτέλης ορίζει
την πόλη ως την τελειότερη μορφή κοινωνίας; 
Μονάδες 10 
Β2. Γιατί ο Αριστοτέλης επιδιώκει να προσδιορίσει την έννοια του πολίτη και
πώς ορίζει τη σχέση του πολίτη με την πόλη; 
Μονάδες 10 
ΑΡΧΗ 2ΗΣ ΣΕΛΙ∆ΑΣ – Γ΄ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ
ΤΕΛΟΣ 2ΗΣ ΑΠΟ 3 ΣΕΛΙ∆ΕΣ

Β3. Με βάση το κείμενο που σας δίνεται και το παρακάτω μεταφρασμένο
απόσπασμα, να εξηγήσετε γιατί, κατά τον Αριστοτέλη, η πόλη είναι
«κοινωνική οντότητα τέλεια» και γιατί υπάρχει «εκ φύσεως». 
ΜΕΤΑΦΡΑΣΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
Ο άνθρωπος είναι ζῷον πολιτικόν
Η κοινωνική οντότητα που προήλθε από τη συνένωση περισσότερων
χωριών είναι η πόλη, μια κοινωνική οντότητα τέλεια, που μπορούμε να
πούμε ότι πέτυχε τελικά την ύψιστη αυτάρκεια· συγκροτήθηκε για να
διασφαλίζει τη ζωή, στην πραγματικότητα όμως υπάρχει για να εξασφαλίζει
την καλή ζωή. Η πόλη, επομένως, είναι κάτι που ήρθε στην ύπαρξη εκ
φύσεως, όπως ακριβώς και οι πρώτες κοινωνικές οντότητες, αφού αυτή είναι
το τέλος εκείνων κι αφού αυτό που λέμε φύση ενός πράγματος δεν είναι
παρά η μορφή που αυτό έχει κατά τη στιγμή της τελείωσης, της
ολοκλήρωσής του: αυτό δεν λέμε, πράγματι, πως είναι τελικά η φύση του
κάθε πράγματος, π.χ. του ανθρώπου, του αλόγου ή του σπιτιού, η μορφή
δηλαδή που το κάθε πράγμα έχει όταν ολοκληρωθεί η εξελικτική του πορεία; 
Αριστοτέλους Πολιτικά (Α2, 5) 
Μονάδες 10 

Β4. Ποια είναι η σημασία της λέξης «πόλη» στα Πολιτικά του Αριστοτέλη και
ποιοι είναι οι στόχοι της;
Μονάδες 10 

Β5. Να βρείτε στο παραπάνω πρωτότυπο διδαγμένο κείμενο μία
ετυμολογικά συγγενή λέξη, απλή ή σύνθετη, για καθεμιά από τις
παρακάτω λέξεις της νέας ελληνικής: 
ενόραση, σύσταση, κατάσχεση, σύγκλητος, κειμήλιο, σκόπιμος, άρχοντας, 
άφαντος, ρητό, άφιξη. 
Μονάδες 10 

Γ. Αδίδακτο κείμενο

Θουκυδίδου Ἱστοριῶν Ζ 28 
Μηνύεται οὖν ἀπὸ μετοίκων τέ τινων καὶ ἀκολούθων περὶ μὲν
τῶν Ἑρμῶν οὐδέν, ἄλλων δὲ ἀγαλμάτων περικοπαί τινες πρότερον
ὑπὸ νεωτέρων μετὰ παιδιᾶς καὶ οἴνου γεγενημέναι, καὶ τὰ μυστήρια
ἅμα ὡς ποιεῖται ἐν οἰκίαις ἐφ’ ὕβρει· ὧν καὶ τὸν Ἀλκιβιάδην
ἐπῃτιῶντο. καὶ αὐτὰ ὑπολαμβάνοντες οἱ μάλιστα τῷ Ἀλκιβιάδῃ
ἀχθόμενοι ἐμποδὼν ὄντι σφίσι μὴ αὐτοῖς τοῦ δήμου βεβαίως
προεστάναι, καὶ νομίσαντες, εἰ αὐτὸν ἐξελάσειαν, πρῶτοι ἂν εἶναι, 
ἐμεγάλυνον καὶ ἐβόων ὡς ἐπὶ δήμου καταλύσει τὰ τε μυστικὰ καὶ ἡ
τῶν Ἑρμῶν περικοπὴ γένοιτο καὶ οὐδὲν εἴη αὐτῶν ὅτι οὐ μετ’ 
ἐκείνου ἐπράχθη, ἐπιλέγοντες τεκμήρια τὴν ἄλλην αὐτοῦ ἐς τὰ
ἐπιτηδεύματα οὐ δημοτικὴν παρανομίαν. 
μεγαλύνω: μεγαλοποιώ
δημοτική: δημοκρατική
ΑΡΧΗ 3ΗΣ ΣΕΛΙ∆ΑΣ – Γ΄ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ
ΤΕΛΟΣ 3ΗΣ ΑΠΟ 3 ΣΕΛΙ∆ΕΣ

Γ1. Να γράψετε στο τετράδιό σας τη μετάφραση του παραπάνω κειμένου. 
Μονάδες 20 

Γ2. Να γράψετε στο τετράδιό σας τον τύπο που ζητείται για καθεμιά από τις
παρακάτω λέξεις: 
τινων : την αιτιατική ενικού στο θηλυκό γένος
ὕβρει : την αιτιατική ενικού
ὄντι : τη δοτική πληθυντικού στον ίδιο τύπο
μάλιστα : τον θετικό βαθμό του ιδίου τύπου
ἐπῃτιῶντο : το β΄ ενικό πρόσωπο της προστακτικής του ενεστώτα
στην ίδια φωνή
ὑπολαμβάνοντες : τη δοτική πληθυντικού της μετοχής του αορίστου της
παθητικής φωνής στο ίδιο γένος
ἐξελάσειαν : το γ΄ πληθυντικό πρόσωπο της ευκτικής του
μέλλοντα στην ίδια φωνή
ἐβόων : το απαρέμφατο του ενεστώτα στην ίδια φωνή
εἴη : το γ΄ ενικό πρόσωπο της οριστικής του μέλλοντα
ἐπράχθη : το γ΄ ενικό πρόσωπο της προστακτικής του
παρακειμένου στην ίδια φωνή. 
Μονάδες 10 

Γ3α. Να γίνει πλήρης συντακτική αναγνώριση των παρακάτω τύπων και φράσεων: 
περὶ τῶν Ἑρμῶν, ὑπὸ νεωτέρων, τὰ μυστήρια, τὸν
Ἀλκιβιάδην, δήμου (το δεύτερο στο κείμενο), αὐτοῦ
(μονάδες 6).

Γ3β. Να γράψετε τον υποθετικό λόγο του κειμένου (μονάδες 2) και να τον
χαρακτηρίσετε ως προς το είδος του (μονάδες 2). 
Μονάδες 10 

ΟΔΗΓΙΕΣ (για τους εξεταζομένους)
1. Στο εξώφυλλο να γράψετε το εξεταζόμενο μάθημα. Στο εσώφυλλο πάνω-πάνω να
συμπληρώσετε τα ατομικά στοιχεία μαθητή. Στην αρχή των απαντήσεών σας να
γράψετε πάνω-πάνω την ημερομηνία και το εξεταζόμενο μάθημα. Να μην
αντιγράψετε τα θέματα στο τετράδιο και να μη γράψετε πουθενά στις απαντήσεις
σας το όνομά σας. 
2. Να γράψετε το ονοματεπώνυμό σας στο πάνω μέρος των φωτοαντιγράφων αμέσως
μόλις σας παραδοθούν. Τυχόν σημειώσεις σας πάνω στα θέματα δεν θα
βαθμολογηθούν σε καμία περίπτωση. Κατά την αποχώρησή σας να παραδώσετε μαζί
με το τετράδιο και τα φωτοαντίγραφα. 
3. Να απαντήσετε στο τετράδιό σας σε όλα τα θέματα μόνο με μπλε ή μόνο με μαύρο
στυλό με μελάνι που δεν σβήνει. 
4. Κάθε απάντηση τεκμηριωμένη είναι αποδεκτή. 
5. Διάρκεια εξέτασης: τρεις (3) ώρες μετά τη διανομή των φωτοαντιγράφων. 
6. Χρόνος δυνατής αποχώρησης: 10.00 π.μ.
KΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ
ΤΕΛΟΣ ΜΗΝΥΜΑΤΟ

Ιστορία 2013

ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙ∆ΑΣ – Γ΄ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ
ΤΕΛΟΣ 1ΗΣ ΑΠΟ 5 ΣΕΛΙ∆ΕΣ
ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ
Γ΄ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 24 ΜΑΪΟΥ 2013 - ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ:
ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ
ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΠΕΝΤΕ (5)
ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ
ΘΕΜΑ Α1
Να δώσετε το περιεχόμενο των ακόλουθων όρων:
α. Πολιτοφυλακή της Κρήτης
β. Κοινωνιολογική Εταιρεία
γ. Συνθήκη του Νεϊγύ
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Α2
Να συνδυάσετε τα ονόματα των προσωπικοτήτων με τα αξιώματα, τα οποία
αυτές κατείχαν, αντιστοιχίζοντας κάθε φορά ένα γράμμα της πρώτης στήλης
με έναν αριθμό της δεύτερης στήλης (Περισσεύουν δύο ονόματα).
ΣΤΗΛΗ Α ΣΤΗΛΗ Β
α. Κωνσταντίνος Φούμης 1. Αρχηγός Γαλλικού Κόμματος
β. Αλέξανδρος Κουμουνδούρος 2. Αρχηγός Ορεινών
γ. Ιωάννης Κωλέττης 3. Αρχηγός Πεδινών
δ. Γερμανός Καραβαγγέλης 4. Υπουργός της «Προσωρινής
Κυβέρνησης της Κρήτης»
ε. Δημήτριος Βούλγαρης 5. Μητροπολίτης Αμάσειας
στ. Επαμεινώνδας Δεληγιώργης
ζ. Κωνσταντίνος Κανάρης
Μονάδες 10
ΘΕΜΑ Β1
Ποιες πολιτικές εξελίξεις σημειώθηκαν στην Ελλάδα από το τέλος του
πολέμου του 1897 μέχρι την εκδήλωση του κινήματος στο Γουδί (1909);
Μονάδες 12
ΘΕΜΑ Β2
Ποιες πρωτοβουλίες ανέλαβε ο Κωνσταντίνος Κωνσταντινίδης για την ίδρυση
Ποντιακής Δημοκρατίας;
Μονάδες 13
ΟΜΑΔΑ ΔΕΥΤΕΡΗ
ΘΕΜΑ Γ1
Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα
κείμενα που σας δίνονται, να παρουσιάσετε τις ακόλουθες πτυχές του
αγροτικού ζητήματος στη Θεσσαλία:
α) Τις πρακτικές των ιδιοκτητών των τσιφλικιών (μονάδες 6) ΑΡΧΗ 2ΗΣ ΣΕΛΙ∆ΑΣ – Γ΄ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ
ΤΕΛΟΣ 2ΗΣ ΑΠΟ 5 ΣΕΛΙ∆ΕΣ
β) Τις θέσεις του Τρικούπη και του Δηλιγιάννη στο ζήτημα αυτό
(μονάδες 6)
γ) Τα προβλήματα και τις διεκδικήσεις των κολίγων (μονάδες 7), καθώς
και την εξέλιξη του ζητήματος αυτού από το 1907 μέχρι και το 1910
(μονάδες 6).
Μονάδες 25
ΚΕΙΜΕΝΟ Α
[Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ «ΑΙΩΝ» ΣΧΟΛΙΑΖΕΙ ΤΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΩΝ
ΤΣΙΦΛΙΚΑΔΩΝ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ]
Καὶ ὅμως τίς θὰ πίστευε ὅτι οἱ νέοι κύριοι τῶν χωρίων, οἱ ἀπὸ τῆς
[Ὑψηλῆς] Πύλης ἀγοράσαντες ταῦτα, εἰσίν ἀπαιτητικώτεροι τῶν Τούρκων
πρὸς τοὺς […] Ἕλληνας γεωργούς; Παρὰ τοῖς Τούρκοις ἀνεγνωρίζετο τοῖς
χωρικοῖς ἡ κυριότης τῆς οἰκίας καὶ τῆς περιοχῆς αὐτῆς […] Ἀλλὰ οἱ νέοι
κύριοι […] ἐκβιάζουσιν τοὺς δυστυχεῖς νὰ τοὺς πληρώνουσι ἐνοίκιον διὰ τὰς
οἰκίας, εἰς ἃς κατοικοῦσιν καὶ ἃς οἱ χωρικοί θεωροῦσι πρὸ ἀμνημονεύτων
χρόνων ὡς ἰδίας. Ἀλλὰ αἱ ἐνστάσεις τῶν χωρικῶν εἰς μάτην. Ἐπιδείκνυται
αὐτοῖς τὸ τῆς ἀγοραπωλησίας ἔγγραφον, ἐν ᾧ
1
καὶ αἱ οἰκίαι ἐπωλήθησαν τῷ
νέῳ κυρίῳ.
Ζ. Δ. Παπαδημητρίου, «Το αγροτικό ζήτημα και η δράση του Μαρίνου
Αντύπα στη Θεσσαλία», στο: Π. Πετράτος (επιμ.), Μαρίνος Αντύπας (1872-
1907), Επιστημονικό Συνέδριο, Αγία Ευφημία, 16-19 Μαρτίου 2006,
Πρακτικά, τόμ. Α΄, Αγία Ευφημία: Δήμος Πυλαρέων, 2009, σσ. 157-158.
ΚΕΙΜΕΝΟ Β
[ΟΙ ΑΠΟΨΕΙΣ ΤΟΥ ΤΡΙΚΟΥΠΗ ΚΑΙ ΤΟΥ ΔΗΛΙΓΙΑΝΝΗ ΓΙΑ ΤΟ ΑΓΡΟΤΙΚΟ
ΖΗΤΗΜΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ]
Ὁ ἴδιος ὁ Τρικούπης διευκρίνιζε μὲ σαφήνεια τὴ στάση του στὴ βουλή:
«… ἐὰν ἐπιβάλωμεν τὴν διανομὴν τῶν κτημάτων εἰς τοὺς καλλιεργητάς, ὅπως
μοῦ τὸ ζητεῖτε, θὰ ἐκδιώξωμεν ἐξ Ἑλλάδος τὸ χρῆμα τῶν Ἑλλήνων τοῦ
ἐξωτερικοῦ. Ἀντιθέτως, ὀφείλομεν νὰ προσελκύσωμεν τὰ κεφάλαια αὐτῶν
τῶν Ἑλλήνων καὶ ὄχι νὰ τοὺς ἐκφοβίσωμεν… Ἡ κατάστασις εἰς τὴν Θεσσαλίαν
πρέπει νὰ παραμείνῃ ὡς ἔχει, διότι τοῦτο ἀπαιτοῦν τὰ γενικώτερα
συμφέροντα τῆς χώρας μας…»[…]
Μόνο ὁ Δηλιγιάννης, λόγω τῆς μόνιμης ἐχθρότητάς του ἔναντι τῶν
«πλουτοκρατῶν τῆς διασπορᾶς», ἐπιχείρησε τὸ 1896 νὰ περάσει ἀπὸ τὴ
βουλὴ ἕνα νόμο γιὰ τὴν ἀπαλλοτρίωση ἑνὸς μέρους τῶν τσιφλικιῶν ὑπὲρ τῶν
καλλιεργητῶν τους. […] Ἡ κατάθεση καὶ μόνο τοῦ νομοσχεδίου αὐτοῦ τοῦ
Δηλιγιάννη τὸ 1896 στὴ βουλή ἦταν στὴν πραγματικότητα ἡ πρώτη ἐπίσημη
ἀναγνώριση, ἀπὸ τὴν πλευρὰ τοῦ ἑλληνικοῦ κράτους, ὅτι ὑπῆρχε πρόβλημα
μεγάλης γαιοκτησίας στὴ βόρεια Ἑλλάδα, τὸ «θεσσαλικὸ πρόβλημα».
1
Ἐν ᾧ: Με το οποίο. ΑΡΧΗ 3ΗΣ ΣΕΛΙ∆ΑΣ – Γ΄ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ
ΤΕΛΟΣ 3ΗΣ ΑΠΟ 5 ΣΕΛΙ∆ΕΣ
Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἐθνους, τομ. ΙΔ΄: Νεώτερος Ἑλληνισμὸς ἀπὸ τὸ 1881
ὣς τὸ 1913, Αθήνα: Ἐκδοτικὴ Ἀθηνῶν,
2
2000, σσ. 70, 72.
ΚΕΙΜΕΝΟ Γ
ΤΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΤΗΣ ΠΑΝΘΕΣΣΑΛΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΑΓΩΝΑ
Το Φεβρουάριο του 1910 τα μέλη της Πανθεσσαλικής Επιτροπής
Αγώνα υπέβαλαν υπόμνημα στο βασιλιά Γεώργιο Α΄, επιδιώκοντας την
παρέμβασή του: «… Δεν είμεθα κύριοι της γης, ην καλλιεργούμεν, ούτε της
καλύβης, ένθα διαμένομεν […] και ούτε μας επιτρέπουσιν ελευθέραν
ιδιοκτησίαν. […] Μας εξωθούσιν2
, όταν θέλωσι και με τα κινητά πράγματα
ημών και με τα μέλη της οικογενείας, περιφερόμεθα από χωρίου εις χωρίον,
ώσπερ Αθίγγανοι. Ο γεωργικός πληθυσμός ελαττούται, η δε γεωργία
ολοταχώς οπισθοδρομεί. Η τοκογλυφία ακμάζει και η ελονοσία μας θερίζει.
Και όμως ευρισκόμεθα πλησίον των συνόρων. Είμεθα οι Ακρίται. Όταν όμως
η αγροτική τάξις είναι ευχαριστημένη εκ της θέσεώς της, τότε το καθεστώς
είναι περισσότερον εξησφαλισμένον. Καλλίτερος δε βασιλεύς είναι εκείνος,
όστις καθιστά την ύπαιθρον γόνιμον χώραν. Εν Δανία η δουλοπαροικία
κατηργήθη από του 1788 έτους και στήλη ελευθερίας υπενθυμίζει το γεγονός
τούτο. Διατί να μη στηθή [στήλη ελευθερίας] και εν Ελλάδι;»
Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, 1770-2000, 6
ο ς τόμος: Η εθνική ολοκλήρωση
(1909-1922). Από το κίνημα στο Γουδί ως την Μικρασιατική Καταστροφή,
Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2004, σ. 273.
ΘΕΜΑ Δ1
Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα
κείμενα που σας δίνονται, να παρουσιάσετε:
α) Την αστική στέγαση των προσφύγων, όπως αυτή ξεκίνησε, με
πρωτοβουλία του κράτους και της ΕΑΠ, από την Αθήνα και τον
Πειραιά, με τη δημιουργία νέων συνοικισμών (μονάδες 13) και
β) τον τρόπο στέγασης των ευπόρων προσφύγων, καθώς και των απόρων
που δεν είχαν ακόμη αποκατασταθεί (μονάδες 12).
Μονάδες 25
ΚΕΙΜΕΝΟ Α
[Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ]
Η εγκατάσταση των προσφύγων στην Καισαριανή αντανακλά τη γενική
κατάσταση στην Ελλάδα, της αδιαφορίας και της εγκατάλειψης. Η μοναδική
παρηγοριά των κατοίκων ήταν ο καθαρός αέρας. Ίσως αν δεν υπήρχε το
φυσικό αυτό δώρο να είχε νεκρωθεί ο συνοικισμός, καθώς οι συνθήκες
διαβίωσης χαρακτηρίζονται από άθλιες έως αβίωτες.
Αρχικά οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε σκηνές, όπου παρέμειναν για
αρκετό χρονικό διάστημα. Κατόπιν κατασκευάστηκαν από το κράτος 500
ξύλινα παραπήγματα και 1000 πλινθόκτιστα δωμάτια. Η επιτροπή
2
Μας εξωθούσιν: Μας κάνουν έξωση. ΑΡΧΗ 4ΗΣ ΣΕΛΙ∆ΑΣ – Γ΄ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ
ΤΕΛΟΣ 4ΗΣ ΑΠΟ 5 ΣΕΛΙ∆ΕΣ
αποκαταστάσεως ανέλαβε να βελτιώσει τη θέση των προσφύγων και
κατασκεύασε 350 σπίτια με τρεις ή τέσσερις κατοικίες διαφόρων τύπων. […]
Η κατάσταση των ανθρώπων που έμεναν στα παραπήγματα ήταν
απελπιστική, αρκεί να σημειωθεί ότι σε κάθε ξύλινο σπιτάκι κατοικούσαν δύο
οικογένειες. […]
Η ύδρευση του προσφυγικού αυτού πληθυσμού γινόταν με βυτία του
δήμου και τις ελλείψεις τις αναπλήρωναν οι υδροπώλες, οι οποίοι
εμπορεύονταν το νερό. […]
Στο μεγάλο ρεύμα3
οι ακαθαρσίες, τα σκουπίδια, τα ράκη της
ταπητουργίας παρουσίαζαν φρικτό θέαμα.
Σπ. Τζόκας, «Η ένταξη των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία και η
εγκατάσταση στην Καισαριανή», στο: Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα. Οι
προσφυγουπόλεις στην Ελλάδα. Επιστημονικό Συμπόσιο (11 και 12 Απριλίου
1997), Αθήνα: Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής
Παιδείας, χ. χ., σ. 123.
ΚΕΙΜΕΝΟ Β
[Η ΣΤΕΓΑΣΗ ΤΩΝ ΕΥΠΟΡΩΝ]
Πολύ λίγοι [πρόσφυγες] είναι σε θέση να ξεφύγουν από τη λύση της
πρόχειρης κατασκευής νοικιάζοντας ή ακόμη καλύτερα αναλαμβάνοντας οι
ίδιοι την οικοδόμηση των κατοικιών τους. Στους τελευταίους παρέχονται
οικόπεδα και δάνεια, ενώ το κράτος αναλαμβάνει τα έργα υποδομής. Οι
περιπτώσεις της Νέας Σμύρνης, της Καλλίπολης και της Νέας Καλλικράτειας
(στο νότιο άκρο της Πειραϊκής) ανήκουν σ’ αυτή την κατηγορία.
Το παράδειγμα της Νέας Σμύρνης είναι χαρακτηριστικό. Σμυρναίοι
πρόσφυγες από τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα στην πατρίδα τους
οργανώνονται το 1923 και σε ένα χρόνο πετυχαίνουν την απαλλοτρίωση
περιοχής ανατολικά της λεωφόρου Συγγρού. Το 1925 αρχίζει η οικοδόμηση
σύμφωνα με το Σχέδιο Καλλιγά που προέβλεπε μεγαλύτερο πλάτος δρόμων.
Γ. Τζεδόπουλος (επιμ.), Πέρα από την καταστροφή. Μικρασιάτες Πρόσφυγες
στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου. Υπό την αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων.
Αθήνα: Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού,
2
2007, σσ. 86-87.
ΚΕΙΜΕΝΟ Γ
[Η ΤΕΝΕΚΕΔΟΥΠΟΛΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ]
Ένα ολόκληρο χωριό, αποτελούμενο από μικροσκοπικά τενεκεδόσπιτα
ξεπήδησε στα προάστεια της Θεσσαλονίκης, προσφέροντας μια πρωτόγονη
στέγη σε τετρακόσιες οικογένειες, δηλαδή σε πάνω από δύο χιλιάδες άτομα.
[…] [Οι καλύβες] είναι […] απερίγραπτα στενάχωρες. Με τον τρόπο
που έχουν κατασκευαστεί είναι αδύνατο να είναι αεροστεγείς το χειμώνα κι
3
Ρεύμα: Ρέμα, κοίτη χειμάρρου. ΑΡΧΗ 5ΗΣ ΣΕΛΙ∆ΑΣ – Γ΄ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ
ΤΕΛΟΣ 5ΗΣ ΑΠΟ 5 ΣΕΛΙ∆ΕΣ
έτσι είναι κρύες και υγρές. Το καλοκαίρι ο καυτερός ήλιος που πέφτει στις
τσίγκινες στέγες μετατρέπει τις παράγκες σε σωστούς φούρνους. Όσο
θλιβερά κι αν είναι αυτά τα καταλύματα, προσφέρουν κάποιου είδους
προστασία στους ενοίκους τους. […] Όμως και στην καλύτερη περίπτωση
[…] δεν αντιπροσωπεύουν παρά την κατώτατη βαθμίδα της πολιτισμένης
ζωής.
H. Morgenthau, H Aποστολή μου στην Αθήνα. 1922-Το έπος της εγκατά-
στασης, μετ. Σ. Κασεσιάν, Αθήνα:Τροχαλία, 1994, σσ. 342-344.
ΟΔΗΓΙΕΣ (για τους εξεταζομένους)
1. Στο εξώφυλλο να γράψετε το εξεταζόμενο μάθημα. Στο εσώφυλλο πάνω-
πάνω να συμπληρώσετε τα ατομικά στοιχεία μαθητή. Στην αρχή των
απαντήσεών σας να γράψετε πάνω-πάνω την ημερομηνία και το
εξεταζόμενο μάθημα. Να μην αντιγράψετε τα θέματα στο τετράδιο και να
μη γράψετε πουθενά στις απαντήσεις σας το όνομά σας.
2. Να γράψετε το ονοματεπώνυμό σας στο πάνω μέρος των φωτοαντιγράφων
αμέσως μόλις σας παραδοθούν. Τυχόν σημειώσεις σας πάνω στα θέματα
δεν θα βαθμολογηθούν σε καμμία περίπτωση. Κατά την αποχώρησή σας
να παραδώσετε μαζί με το τετράδιο και τα φωτοαντίγραφα.
3. Να απαντήσετε στο τετράδιό σας σε όλα τα θέματα μόνο με μπλε ή
μόνο με μαύρο στυλό με μελάνι που δεν σβήνει.
4. Κάθε απάντηση τεκμηριωμένη είναι αποδεκτή.
5. Διάρκεια εξέτασης: τρεις (3) ώρες μετά τη διανομή των
φωτοαντιγράφων.
6. Χρόνος δυνατής αποχώρησης: 10.30 π.μ.
KΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ
ΤΕΛΟΣ ΜΗΝΥΜΑΤΟΣ

Απαντήσεις Λογοτεχνίας 2013

A1.
ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ στίχοι 44 έως 54
Ἴσως δέ σώζεται στή γῆ ἦχος πού νά τοῦ μοιάζει (στ. 44):
Προβάλλεται η μοναδικότητα του ήχου (βλ. υποσημείωση του σχολικού βιβλίου).
Δέν εἶναι λόγια. ἦχος λεπτός… (στ. 45):
Σημαντικό στοιχείο είναι η λεπτότητα του ήχου (μεταφορικός χαρακτηρισμός).
Η ερμηνεία του στίχου είναι διττή: α) ο ήχος δεν περιείχε λόγια β) δεν υπάρχουν λόγια να
τον περιγράψει κανείς. Η δεύτερη ερμηνεία ίσως εξηγεί γιατί μένει ημιτελής ο στίχος και
σβήνει στη σιωπή». (Π. Μάκριτζ). Ούτως ή άλλως, ένα επίσης
Δέν ἤθελε τόν ξαναπεῖ ὁ ἀντίλαλος κοντά του (στ. 46):
Επίσης, διττή η ερμηνεία του στίχου: α) ο αντίλαλος (προσωποποίηση) δεν επρόκειτο να
επαναλάβει τον ήχο. Πειστική είναι το σχόλιο του Π. Μάκριτζ: «Επειδή ο ήχος είναι
υπερφυσικός, δεν υπάρχει ηχώ». β) σύμφωνα με το σχολικό βιβλίο το «κοντά του» σημαίνει
«συνοδευτικά, ως συνοδεία» και επομένως πρέπει να σκεφτούμε ότι ο ήχος παρουσιάζεται
χωρίς συνοδεία ή ως μουσική μονοφωνική.
Ἄν εἶν’ δέν ἤξερα κοντά, ἄν ἔρχονται ἀπό πέρα (στ. 47):
Απροσδιόριστη είναι η πηγή του ήχου. Δεν μπορεί να εξηγηθεί για ποιο λόγο στους στ. 47-
49 (μόνο σ’ αυτούς) ο ήχος μεταφέρεται στον πληθυντικό (ἔρχονται…, γιομίζαν…,
Γλυκύτατοι, ἀνεκδιήγητοι). Ίσως να αποδίδεται με τον τρόπο αυτό η σύγχυση του Κρητικού,
καθώς ο ήχος τον έχει μαγέψει. Ανάλογη θα μπορούσε να θεωρηθεί και η λειτουργία του
υπερβατού σχήματος (Ἄν εἶν’ … κοντά).
Σάν τοῦ Μαϊοῦ τές εὐωδιές γιομίζαν τόν ἀέρα (στ. 48):
Ο ήχος γεμίζοντας τον αέρα ευωδιές, προβάλλεται ως πλούσιος. Η παρομοίωση και η
οσφρητική εικόνα αποδίδει το άρωμα του μουσικού εκείνου ήχου. «Ο Σολωμός αναμφίβολα
είχε συνείδηση της τυχαίας ομοιότητας ανάμεσα στις λέξεις Μαΐου και μάγια» Π. Μάκριτζ.
Γλυκύτατοι, ἀνεκδιήγητοι … (στ. 49):
Η μεταφορά που συνιστά ο υπερθετικός βαθμός του επιθέτου ‘Γλυκύτατοι’ δηλώνει πόσο
ευχάριστος είναι ο ήχος, ενώ προβάλλεται και πάλι η μοναδικότητά του με το επίθετο
‘ἀνεκδιήγητοι’.

Μόλις εἶν’ ἔτσι δυνατός ὁ Ἔρωτας καί ὁ Χάρος (στ. 50):
Ο ήχος έχει καταλυτική δύναμη. Αυτό το γνώρισμα του ήχου δίνεται με παρομοίωση
(παρομοιάζεται ως προς την καταλυτική του δύναμη με τον Έρωτα και με τον Χάρο, από
των οποίων τη δύναμη δεν μπορεί να ξεφύγει κανένας). Μάλιστα στην παρομοίωση
ενυπάρχει μια σύγκριση υπεροχής της δύναμης του ήχου (η δύναμη του Έρωτα και του
Χάρου μόλις που πλησίαζαν τη δύναμη του ήχου).
Ο Έρωτας και ο Χάρος είναι οι δύο νοητές μορφές οι οποίες συσχετίζονται με την
αγαπημένη του Κρητικού: ο Έρωτας για την κόρη είναι αυτός που κυρίευσε την ψυχή του
και ο Χάρος είναι αυτός που πήρε την αγαπημένη. «Η σύζευξη του Έρωτα με το Χάρο,
στοιχείο της Ορφικής και Ελευσίνειας λατρείας (εκεί Διόνυσος – Άδης είναι η διπλή όψη του
ίδιου του μυθικού συμβόλου), μας δίνει δύο γνωστές και ομοειδείς εκδηλώσεις του ίδιου
καταλυτικού ενστίκτου, που ερεθίζει μέσα στην ψυχή του Κρητικού ο «γλυκύτατος ήχος»
(Ε. Γ. Καψωμένος).
Μ’ ἄδραχνεν ὅλη τήν ψυχήν, καί νά ‘μπει δέν ἠμπόρει (στ. 51):
Ο ήχος προσωποποιείται στο πλαίσιο της κινητικής εικόνας που προσδίδει δραματικότητα
στην αφήγηση. Χαρακτηριστική είναι η χρήση του ρήματος «αδράχνω», που έχει πολύ
έντονη σημασία (= πιάνω ή παίρνω κάτι με βία και δύναμη) και μάλιστα επαναλαμβάνεται
(στ. 53).
Ὁ οὐρανός, κι ἡ θάλασσα, κι ἡ ἀκρογιαλιά, κι ἡ κόρη (στ. 52):
Ο απόκοσμος ήχος φαίνεται να συναρπάζει τόσο πολύ το ναυαγό, ώστε αυτός να μην
μπορεί να προσηλωθεί σε όσα είχε καθήκον να κάνει εκείνες τις δύσκολες στιγμές: δεν είχε
μυαλό να σκεφτεί τον ουρανό, που έστελνε τις καταιγίδες, τη θάλασσα, με την οποία είναι
αναγκασμένος να παλέψει, την ακρογιαλιά, όπου έπρεπε να φτάσει, και την κόρη, που είχε
χρέος να τη σώσει. Όλα αυτά παρουσιάζονται εκφραστικά πιο έντονα με το πολυσύνδετο
και με το σχήμα της συσσώρευσης.
Μέ ἄδραχνε, … γιά νά τόν ἀκλουθήσω (στ. 53 -54):
Η μαγεία πολλές φορές εκείνος τον έκανε να επιδιώξει να βρει ένα τρόπο, για να
αποχωριστεί τη σάρκα του (συνεκδοχή: το σώμα) κι έτσι η ψυχή του ελεύθερη να πάει
κοντά στον ήχο. Αυτό πιο απλά σημαίνει ότι ήθελε να πεθάνει, ώστε να ακολουθήσει σε
κάποιον ιδεατό χώρο τον απόκοσμο και μαγευτικό ήχο.
Το χωρίο αυτό μας παραπέμπει στην πλατωνική και χριστιανική δυϊστική αντίληψη για τον
κόσμο (ψεύτικος επίγειος – ουράνιος αληθινός κόσμος) και για τον άνθρωπο (φθαρτό σώμα
– αθάνατη ψυχή), την οποία ασπαζόταν ο Σολωμός (βλ. σημείωση σχολικού βιβλίου).
Ο ναυαγός και ο ήχος θα μπορούσαν να παραλληλιστούν με τον Οδυσσέα και με το
τραγούδι των Σειρήνων.
ΑΓΑΠΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΤΡΙΔΑ στίχοι 39 έως 42
Κι ἐτάραζε τά σπλάχνα μου ἐλευθεριάς ἐλπίδα (στ. 39):
Αυτό λοιπόν που τάραζε τον Κρητικό ήταν η υποδούλωση της πατρίδας του και η ελπίδα
για ελευθερία. Την εποχή κατά την οποία γράφτηκε το έργο (1833-1834) η Κρήτη, όπως και
πολλές άλλες περιοχές του Ελληνισμού, βρισκόταν ακόμα κάτω από τον ζυγό της
οθωμανικής (και όχι μόνο) σκλαβιάς.
Η συνεκδοχή («ἐτάραζε τά σπλάχνα μου» αντί «την ψυχή μου») υπογραμμίζει τα
συναισθήματα του Κρητικού.
Κι ἐφώναζα: «θεϊκιά κι ὅλη αἵματα Πατρίδα!» (στ. 40):
Για τον στίχο αυτό ο Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος γράφει: «νομίζω πως είναι ο εθνικότερος, ο
πατριωτικότερος δεκαπεντασύλλαβος που υπάρχει στη νεότερη ποίησή μας».

Στο πλαίσιο της συγκινησιακής φόρτισης που του δημιουργούσε η μουσική από το
σουραύλι, προσφωνούσε φωναχτά τη πατρίδα του. Η μεταφορά (θεϊκιά… Πατρίδα) δηλώνει
την αγάπη του αφηγητή, η οποία είναι τόσο μεγάλη ώστε να φτάσει στο σημείο να τη
θεοποιεί, ενώ η εικόνα της προσωποποιημένης καταματωμένης Πατρίδας υποδηλώνει τους
νεκρούς που έπεσαν στους αγώνες για την ελευθερία της.
Κι ἅπλωνα κλαίοντας κατ’ αὐτή τά χέρια μέ καμάρι (στ. 41):
Καθώς ο έφηβος Κρητικός φανταζόταν την προσωποποιημένη πατρίδα, άπλωνε τα χέρια
του προς αυτή κλαίγοντας για τη σκλαβιά της αλλά περήφανος γι’ αυτήν. Παρατηρούμε τη
χιαστή αντιστοιχία με τον προηγούμενο στίχο:
θεϊκιά κι ὅλη αἵματα Πατρίδα
κλαίοντας κατ’ αὐτή τά χέρια μέ καμάρι
Καλή ‘ν’ ἡ μαύρη πέτρα της καί τό ξερό χορτάρι (στ. 42):
Ο αφηγητής εκφράζει την αξία της πατρίδας και δηλώνει την αγάπη του γι’ αυτήν: τα
εδάφη και το τοπίο της είναι καλά και αγαπητά (και ας είναι πετρώδη με λιγοστή, φτωχή
βλάστηση). Πρόκειται για μια αγάπη ανιδιοτελή, αφού ούτε τα υλικά αγαθα ούτε τα
αισθητικά κριτήρια μπορούν να την καθορίσουν.
Για τον στίχο αυτό ο Λ. Πολίτης σημειώνει: «Ένας στίχος που ο Σολωμός φαίνεται να του
δίνει πολύ βάρος και τον γράφει και τον ξαναγράφει πολλές φορές, και σχεδόν πάντοτε
τον ίδιο, με ελαφρές μόνο παραλλαγές, είναι αυτός που χρησιμοποίησε στον Κρητικό
πρώτα, αλλά και στους Ελεύθερους Πολιορκημένους ύστερα, για την πατρική γη. Για τον
άνθρωπο που αναθυμάται με λαχτάρα τη μητρική γη (ή που είναι έτοιμος να πεθάνει γι’
αυτήν), ακόμα και τα πιο ταπεινά και άσχημα, η μαύρη πέτρα, το ξερό χορτάρι, παίρνουν
μια άλλη όψη. η σχέση αγάπης του ανθρώπου προς τη μητρική γη, ανάλογη με το φυσικό
δεσμό του παιδιού προς τη μητέρα και της μητέρας προς το παιδί, μεταμορφώνει την υφή
και το χρώμα των πραγμάτων: η μαύρη πέτρα δεν είναι πια μαύρη ούτε και το χορτάρι
ξερό. για τη μυστική αυτή αλλαγή και μεταμόρφωση ο ποιητής χρησιμοποίησε την απλή
λέξη «καλή». Οποιαδήποτε άλλη, εξωτερικά περισσότερο «φανταχτερή», θα ήταν δίπλα
της πολύ φτωχή».
Για το περιεχόμενο του ίδιου στίχου γράφει ο Ε. Γ. Καψωμένος: «Το θέμα αυτό επανέρχεται
επίμονα στα κείμενα του Σολωμού, για μια εικοσαετία περίπου (1833 ως το 1851). Έχει 31
παραλλαγές […] Η ίδια η διατύπωση είναι απλή κι επιγραμματική: δύο υποκείμενα με τους
προσδιορισμούς τους (μαύρη πέτρα - τό ξερό χορτάρι), ισόρροπα κατανεμημένα στα δύο
ημιστίχια του 15σύλλαβου. […] Είναι, τέλος, οι διακειμενικές συναρτήσεις με το πρώιμο
σολωμικό επίγραμμα ‘Η καταστροφή των Ψαρών’ (1825) […]: ολόμαυρη ράχη – λίγα
χορτάρια – έρημη γη».
ΕΞΙΔΑΝΙΚΕΥΣΗ ΕΡΩΤΑ στίχοι 25 - 28
Το ερωτικό τραγούδι του κοριτσιού τοποθετείται μέσα σε ένα ειδυλλιακό περιβάλλον, που αποδίδεται
με μια εικόνα πλούσια σε σχήματα λόγου, τα οποία με τη σειρά τους καθιστούν το λόγο λυρικό. Η
παρουσία της φύσης είναι πληθωρική, με στοιχεία της οποίας «συνομιλεί» η κόρη (σκηνή που απαντά
συχνά στα δημοτικά τραγούδια). Στους στίχους αυτούς διαμορφώνεται μια σύνθετη εικόνα που
λειτουργεί υποβλητικά καθώς έχει στοιχεία οπτικά (τα δάση, το άστρο, τα νερά που θολώνουν),
ακουστικά (κορασιάς φωνή, τραγουδάει), οσφρητικά (το λουλούδι) και κινητικά (λυγάει).
Στίχος 50
Μόλις εἶν’ ἔτσι δυνατός ὁ Ἔρωτας καί ὁ Χάρος (στ. 50):
Ο ήχος έχει καταλυτική δύναμη. Αυτό το γνώρισμα του ήχου δίνεται με παρομοίωση
(παρομοιάζεται ως προς την καταλυτική του δύναμη με τον Έρωτα και με τον Χάρο, από
των οποίων τη δύναμη δεν μπορεί να ξεφύγει κανένας). Μάλιστα στην παρομοίωση

ενυπάρχει μια σύγκριση υπεροχής της δύναμης του ήχου (η δύναμη του Έρωτα και του
Χάρου μόλις που πλησίαζαν τη δύναμη του ήχου).
Ο Έρωτας και ο Χάρος είναι οι δύο νοητές μορφές οι οποίες συσχετίζονται με την
αγαπημένη του Κρητικού: ο Έρωτας για την κόρη είναι αυτός που κυρίευσε την ψυχή του
και ο Χάρος είναι αυτός που πήρε την αγαπημένη. «Η σύζευξη του Έρωτα με το Χάρο,
στοιχείο της Ορφικής και Ελευσίνειας λατρείας (εκεί Διόνυσος – Άδης είναι η διπλή όψη του
ίδιου του μυθικού συμβόλου), μας δίνει δύο γνωστές και ομοειδείς εκδηλώσεις του ίδιου
καταλυτικού ενστίκτου, που ερεθίζει μέσα στην ψυχή του Κρητικού ο «γλυκύτατος ήχος»
(Ε. Γ. Καψωμένος).

B1.
Ο Π. Μάκριτζ κάνει τις ακόλουθες εύστοχες και διεισδυτικές παρατηρήσεις για τους δύο
τελευταίους στίχους του ποιήματος: «Στα ελληνικά μοιρολόγια (κι εννοείται στα ελληνικά
έθιμα της κήδευσης) όποιοι πεθαίνουν ανύπαντροι θεωρούνται αρραβωνιασμένοι με το
Χάρο. Έχει διατυπωθεί ήδη η υπόθεση ότι η κόρη στον Κρητικό αρραβωνιάστηκε το Χάρο,
κι αυτή η ιδέα ενισχύεται από τη διαδοχή των λέξεων–κλειδιών στην τελευταία στροφή του
ποιήματος: ἀρραβωνιασμένη – χαρά – πεθαμένη. Εφόσον, η λέξη «χαρά» συχνά
χρησιμοποιείται στην παραδοσιακή καθομιλουμένη των Ελλήνων, και στα δημοτικά
τραγούδια, με τη σημασία «γάμος» μπορούμε να δούμε εδώ μια πρόοδο από τη μνηστεία
στην παντρειά, κι ευθύς-μετά στο θάνατο. Η ομοιότητα μεταξύ των λέξεων χαρά και
«Χάρος» έδωσε συχνά την ευκαιρία πικρών λογοπαιγνίων σε δημώδη ελληνικά άσματα».
Το ποίημα αρχίζει με το «ακρογιάλι», που βρισκόταν ακόμα μακριά (πρώτος στίχος:
Ἐκοίταα, κι ἤτανε μακριά ἀκόμη τ’ ἀκρογιάλι). Αλλά και στο τέλος του ποιήματος γίνεται
και πάλι λόγος για το ακρογιάλι (προτελευταίος στίχος: Και τέλος φθάνω στό γιαλό τήν
ἀρραβωνιασμένη). Έτσι η αφήγηση, που ανοίγει και κλείνει με το ίδιο σκηνικό στοιχείο,
ακολουθεί το σχήμα του κύκλου.
Β2.
- μεταφορές (σέρνει τή λαλιά στ. 29, ἀντιβουΐζει… ἀπό πολλή γλυκάδα στ. 31, ἔλιωσαν τ’
ἀστέρια στ. 34),
- υπερβολή (το τραγούδι του αηδονιού ἀντιβουΐζει πολύ μακριά, ως πέρα στη θάλασσα και
στην πεδιάδα στ. 31-32),
- χιαστό (ἡ θάλασσα πολύ μακριά, πολύ μακριά ἡ πεδιάδα στ. 32) και
- προσωποποίηση (της αυγής που της πέφτουν τα ρόδα ακούγοντας το κελάηδημα του
αηδονιού στ. 33-34). Το ρόδινο φως της ανατολής την ώρα της αυγής παριστάνεται με ρόδα
(τριαντάφυλλα), που τα κρατάει η προσωποποιημένη αυγή στα χέρια της,. Η εικόνα
παραπέμπει στη ροδοδάχτυλη Ηώ του Ομήρου.

Γ1.
Και τέλος φθάνω στό γιαλό τήν ἀρραβωνιασμένη (στ. 57):
Από τη στιγμή της εξαφάνισης του ήχου μέχρι την άφιξη του ναυαγού στη στεριά
παρατηρείται αφηγηματικό κενό: προφανώς δεν υπήρχε τίποτα σημαντικό και ενδιαφέρον
(υποθέτουμε ότι κολυμπούσε με κόπο μεταφέροντας την αγαπημένη).
Είναι χαρακτηριστικό ότι ο αφηγητής δίνει σημασία στη σωτηρία της αγαπημένης του και
όχι στη δική του. Αυτό φαίνεται από τη σύνταξη του ρήματος «φθάνω», που
χρησιμοποιείται ως μεταβατικό: ενώ περιμένουμε να ακούσουμε απλώς «φθάνω στό
γιαλό», η διατύπωση είναι διαφορετική: «φθάνω στό γιαλό τήν ἀρραβωνιασμένη».

Η παραστατικότητα της σκηνής ενισχύεται με τη χρήση του δραματικού ενεστώτα (φθάνω,
ἀπιθώνω).
Τήν ἀπιθώνω μέ χαρά, κι ἤτανε πεθαμένη (στ. 58):
Στον τελευταίο στίχο του ποιήματος, που αποδίδει και την τραγική έκβαση της περιπέτειας
του ναυαγού, χαρακτηριστικό είναι το σχήμα της αντίθεσης: ύστερα από τη χαρά, στο
δεύτερο ημιστίχιο έρχεται αιφνιδιαστικά η ανατροπή, η διαπίστωση του θανάτου / πνιγμού
της κόρης, που καθιστά μάταιη όλη την προσπάθεια του Κρητικού για την σωτηρία της
αγαπημένης του (μέ χαρά - κι… πεθαμένη, όπου το «κι» λειτουργεί αντιθετικά).
Έτσι, ύστερα από το ξεκλήρισμα όλων των μελών της οικογένειας του Κρητικού
(απόσπασμα 4 [21.] στ. 31-34), τώρα αυτός έχασε και την αγαπημένη του και έχει μείνει
παντέρημος στον κόσμο, χωρίς οικογένεια, χωρίς την αγαπημένη του, χωρίς πατρίδα.

Δ1.
ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ
1. Παρουσία-χαρακτηριστικά ήχου
- «ανεκδιήγητοι» - «χειμερική… φωνή… απόκοσμο…»: εξωανθρώπινος, μεταφυσικός ήχος-
- «γλυκύτατοι» - «γλυκιά και δυνατή»: ευχάριστο στην ακοή
-«είν΄ έτσι δυνατός» - « κι η φωνή δυνάμωνε, δυνάμωνε»: καταλυτική ένταση
- «ο ουρανός κι η θάλασσα…» - «γιομίζοντας τη γη, τον ουρανό…»: κυριαρχία ήχου στα
στοιχεία της φύσης
- «Μ΄άδραγνε όλη την ψυχή…» - «γιομίζοντας το νου και την καρδιά της»: ελεγχει όλο το είναι
τους.
2. πληθωρική παρουσία φύσης:
- « του δέντρου και του λουλουδιού … «σ’ ένα δάσος, μεγάλο δάσος … λουλούδια… πρασινάδα»
3. Η παρουσία του έρωτα:
-«… τον κρυφό της έρωτα της βρύσης τραγουδάει …» - «σαν ένας πυρετός γλυκός της μέλωνε
τα μέλη… την ήμερα παθητική και πλέρια του Σωτήρη»
ΔΙΑΦΟΡΕΣ
1. Ιδεαλισμός και υπηρέτηση του υψηλού στον Σολωμό (ηρωισμός, φιλοπατρία), ενώ απουσία
τους στον Μ. Λαπαθιώτη (η Ρηνούλα είναι πρωταγωνίστρια της καθημερινότητας).
2. Αδυναμία αναγνώρισης και προσδιορισμού του ήχου στον Σολωμό – τελική αναγνώριση
στον Ν. Λαπαθιώτη

Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας 2013

ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙ∆ΑΣ – Γ΄ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΚΑΙ ∆΄ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ
ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ
Γ΄ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΚΑΙ Δ΄ ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΤΕΤΑΡΤΗ 22 ΜΑΪΟΥ 2013 - ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ:
ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ
ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΤΕΣΣΕΡΙΣ (4)
ΚΕΙΜΕΝΟ
Διονύσιος Σολωμός
Ο ΚΡΗΤΙΚΟΣ
5 [22.]
 ………………………………………………………………..
Ἀλλά τό πλέξιμ’ ἄργουνε1
καί μοῦ τ’ ἀποκοιμοῦσε2
Ἠχός, γλυκύτατος ἠχός, ὁπού μέ προβοδοῦσε3
.
25 ∆έν εἶναι κορασιᾶς φωνή στά δάση πού φουντώνουν,
Καί βγαίνει τ’ ἄστρο τοῦ βραδιοῦ καί τα νερά θολώνουν,
Καί τόν κρυφό της ἔρωτα τῆς βρύσης τραγουδάει,
Τοῦ δέντρου καί τοῦ λουλουδιοῦ πού ἀνοίγει καί λυγάει·
∆έν εἶν’ ἀηδόνι κρητικό, πού σέρνει τή λαλιά του
30 Σέ ψηλούς βράχους κι ἄγριους ὅπ’ ἔχει τή φωλιά του,
Κι ἀντιβουΐζει ὁλονυχτίς ἀπό πολλή γλυκάδα
Ἡ θάλασσα πολύ μακριά, πολύ μακριά ἡ πεδιάδα,
Ὥστε πού πρόβαλε ἡ αὐγή και ἔλιωσαν τ’ ἀστέρια,
Κι ἀκούει κι αὐτή καί πέφτουν της τά ρόδα ἀπό τά χέρια·
35 ∆έν εἶν’ φιαμπόλι4
τό γλυκό, ὁπού τ’ ἀγρίκαα μόνος
Στόν Ψηλορείτη ὅπου συχνά μ’ ἐτράβουνεν ὁ πόνος
Κι ἔβλεπα τ’ ἄστρο τ’ οὐρανοῦ μεσουρανίς νά λάμπει
Καί τοῦ γελοῦσαν τά βουνά, τά πέλαγα κι οἱ κάμποι·
Κι ἐτάραζε τά σπλάχνα μου ἐλευθεριᾶς ἐλπίδα
40 Κι ἐφώναζα: «ὦ θεϊκιά κι ὅλη αἵματα Πατρίδα!»
Κι ἅπλωνα κλαίοντας κατ’ αὐτή τά χέρια μέ καμάρι·
Καλή ’ν’ ἡ μαύρη πέτρα της καί τό ξερό χορτάρι.
Λαλούμενο5
, πουλί, φωνή, δέν εἶναι νά ταιριάζει,
Ἴσως δέ σώζεται στή γῆ ἦχος πού νά τοῦ μοιάζει·
------------------------------------------
1. άργουνε· αργοπορούσε, καθυστερούσε, βράδυνε
2. μου τ’ αποκοιμούσε· μου το καθυστερούσε, το καθιστούσε ράθυμο, νωθρό, αργό
3. με προβοδούσε· με προέπεμπε, με συνόδευε
4. φιαμπόλι· αυτοσχέδιο πνευστό όργανο των ποιμένων (σουραύλι)
5. λαλούμενο· μουσικό όργανο
ΤΕΛΟΣ 1ΗΣ ΑΠΟ 4 ΣΕΛΙ∆ΕΣΑΡΧΗ 2ΗΣ ΣΕΛΙ∆ΑΣ – Γ΄ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΚΑΙ ∆΄ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ
45 ∆έν εἶναι λόγια· ἦχος λεπτός…………………………
∆έν ἤθελε6
τόν ξαναπεῖ ὁ ἀντίλαλος κοντά του.
Ἄν εἶν’ δέν ἤξερα κοντά, ἄν ἔρχονται ἀπό πέρα·
Σάν τοῦ Μαϊοῦ τές εὐωδιές γιομίζαν τόν ἀέρα,
Γλυκύτατοι, ἀνεκδιήγητοι7
……………………………...
50 Μόλις εἶν’ ἔτσι δυνατός ὁἜρωτας καί ὁ Χάρος.
Μ’ ἄδραχνεν ὅλη τήν ψυχή, καί νά ’μπει δέν ἠμπόρει
Ὁ οὐρανός, κι ἡ θάλασσα, κι ἡ ἀκρογιαλιά, κι ἡ κόρη·
Μέ ἄδραχνε, καί μ’ ἔκανε συχνά ν’ ἀναζητήσω
Τή σάρκα μου νά χωριστῶ γιά νά τόν ἀκλουθήσω.
55 Ἔπαψε τέλος κι ἄδειασεν ἡ φύσις κι ἡ ψυχή μου,
Πού ἐστέναξε κι ἐγιόμισεν εὐθύς ὀχ τήν καλή μου·
Καί τέλος φθάνω στό γιαλό τήν ἀρραβωνιασμένη,
Τήν ἀπιθώνω μέ χαρά, κι ἤτανε πεθαμένη.
------------------------------------------
6. δεν ήθελε· δεν επρόκειτο, δε θα τολμούσε να
7. ανεκδιήγητοι [ενν. ήχοι]· ανεκλάλητοι, άρρητοι, εξωανθρώπινοι

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
Α1. Τρία χαρακτηριστικά του Ευρωπαϊκού Ρομαντισμού, από τον οποίο
επηρεάστηκε ο Σολωμός, είναι το μεταφυσικό στοιχείο, η αγάπη για την
πατρίδα και η εξιδανίκευση του έρωτα. Για κάθε ένα από τα παραπάνω
χαρακτηριστικά να γράψετε ένα αντίστοιχο παράδειγμα μέσα από το
κείμενο.
Μονάδες 15

Β1. Σύμφωνα με τον Π. Μάκριτζ: «Αυτό που κάνει εντύπωση (στον Σολωμό)
είναι η επιμονή του να χρησιμοποιεί εικόνες από τον κόσμο της φύσης».
Να επιβεβαιώσετε την παραπάνω άποψη με μία εικόνα από τους
στίχους 23-28 και άλλη μία από τους στίχους 35-43, παρουσιάζοντας το
περιεχόμενό της καθεμιάς (μονάδες 10) και σχολιάζοντας τη λειτουργία
της στο κείμενο (μονάδες 10).
Μονάδες 20

Β2. Στους στίχους 29-34 «Δέν εἶν’ ἀηδόνι … ἀπό τά χέρια·» να αναζητήσετε
τέσσερα διαφορετικά σχήματα λόγου (μονάδες 8) και να σχολιάσετε τη
λειτουργία τους στο κείμενο (μονάδες 12).
Μονάδες 20
Γ1. Να σχολιάσετε τους δύο τελευταίους στίχους του ποιήματος σε ένα
κείμενο 120-140 λέξεων:
Καί τέλος φθάνω στό γιαλό τήν ἀρραβωνιασμένη,
Τήν ἀπιθώνω μέ χαρά, κι ἤτανε πεθαμένη.
Μονάδες 25

ΤΕΛΟΣ 2ΗΣ ΑΠΟ 4 ΣΕΛΙ∆ΕΣΑΡΧΗ 3ΗΣ ΣΕΛΙ∆ΑΣ – Γ΄ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΚΑΙ ∆΄ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ

Δ1. Να συγκρίνετε ως προς το περιεχόμενο το απόσπασμα από το ποίημα Ο
Κρητικός του Δ. Σολωμού με το παρακάτω απόσπασμα από τη νουβέλα
του Ν.Λαπαθιώτη Κάπου περνούσε μια φωνή, αναφέροντας (μονάδες 5)
και σχολιάζοντας (μονάδες 15) τρεις ομοιότητες και δύο διαφορές
μεταξύ των δύο κειμένων.
Μονάδες 20

Ναπολέων Λαπαθιώτης
ΚΑΠΟΥ ΠΕΡΝΟΥΣΕ ΜΙΑ ΦΩΝΗ
Αυτό το βράδυ, η Ρηνούλα δεν κοιμήθηκε. Σαν ένας πυρετός γλυκός,
της μέλωνε τα μέλη. Όλη νύχτα, μέχρι το πρωί, το αίμα της, πρώτη φορά,
της τραγουδούσε, φανερά, τόσο ζεστά τραγούδια…Κι όταν, προς τα
χαράματα, την πήρε λίγος ύπνος, είδε πως ήταν μέσα σ΄ ένα δάσος, −ένα
μεγάλο δάσος γαλανό, μ’ ένα πλήθος άγνωστα κι αλλόκοτα λουλούδια.
Περπατούσε, λέει, μέσ’ στην πρασινάδα, σκυμμένη, και με κάποια δυσκολία,
χωρίς, όμως αυτό, να συνοδεύεται κ ι απ’ τη συνηθισμένην αγωνία, που
συνοδεύει κάποιους εφιάλτες. […]Και την ίδια τη στιγμή, χωρίς ν’ αλλάξει
τίποτε, μια μελωδία σιγανή γεννήθηκε κ ι απλώθηκε, σαν ένα κόρο1
από
γνώριμες φωνές, που, μέσα τους, ξεχώριζε γλυκιά και δυνατή, την ήμερα
παθητική και πλέρια του Σωτήρη! Κι η φωνή δυνάμωνε, δυνάμωνε, και σε
λίγο σκέπασε και σκόρπισε τις άλλες, −κι έμεινε μονάχη και κυρίαρχη,
γιομίζοντας τη γη, τον ουρανό, γιομίζοντας το νου και την καρδιά της! Κι
είχ’ ένα παράπονο βαθύ, η χιμαιρική αυτή φωνή, − κ ι έμοιαζε μ’ ένα χάδι
τρυφερό, λησμονημένο, γνώριμο, κι απόκοσμο! Κι η ψυχή της έλιωνε βαθιά,
σαν το κερί, σβήνοντας σε μια γλύκα πρωτογνώριστη, σε μια σπαραχτική,
πρωτοδοκίμαστη, και σαν απεγνωσμένη, νοσταλγία! Και καθώς ήταν έτοιμη
να σβήσει, και να λιώσει, πίστεψε πως ήταν πια φτασμένη στον παράδεισο…
Κι η Ρηνούλα ξύπνησε με μιας, σα μεθυσμένη, −και κρύβοντας το
πρόσωπο μέσ’ στο προσκέφαλό της, μην τύχει και τη νιώσουν από δίπλα,
ξέσπασε σ’ ένα σιγανό παράπονο πνιγμένο…
Ν. Λαπαθιώτης, Κάπου περνούσε μια φωνή, Εκδόσεις Ερατώ, Αθήνα 2011, σ.
71-73
------------------------------------------
1. κόρος· χορωδία

ΟΔΗΓΙΕΣ (για τους εξεταζομένους)
1. Στο εξώφυλλο του τετραδίου να γράψετε το εξεταζόμενο μάθημα. Στο
εσώφυλλο πάνω-πάνω να συμπληρώσετε τα ατομικά στοιχεία μαθητή. Στην
αρχή των απαντήσεών σας να γράψετε πάνω-πάνω την ημερομηνία και το
εξεταζόμενο μάθημα. Να μην αντιγράψετε τα θέματα στο τετράδιο και να μη
γράψετε πουθενά στις απαντήσεις σας το όνομά σας.
2. Να γράψετε το ονοματεπώνυμό σας στο πάνω μέρος των φωτοαντιγράφων
αμέσως μόλις σας παραδοθούν. Τυχόν σημειώσεις σας πάνω στα θέματα δεν
ΤΕΛΟΣ 3ΗΣ ΑΠΟ 4 ΣΕΛΙ∆ΕΣΑΡΧΗ 4ΗΣ ΣΕΛΙ∆ΑΣ – Γ΄ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΚΑΙ ∆΄ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ
θα βαθμολογηθούν σε καμία περίπτωση. Κατά την αποχώρησή σας να
παραδώσετε μαζί με το τετράδιο και τα φωτοαντίγραφα.
3. Να απαντήσετε στο τετράδιό σας σε όλα τα θέματα μόνο με μπλε ή μόνο
με μαύρο στυλό με μελάνι που δεν σβήνει.
4. Κάθε απάντηση τεκμηριωμένη είναι αποδεκτή.
5. Διάρκεια εξέτασης: τρεις (3) ώρες μετά τη διανομή των φωτοαντιγράφων.
6. Χρόνος δυνατής αποχώρησης: 10.30 π.μ.
KΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ
ΤΕΛΟΣ ΜΗΝΥΜΑΤΟΣ

Οι πρώτες εκτιμήσεις από τη βαθμολόγηση της Έκθεσης

Σε εξέλιξη βρίσκεται η βαθμολόγηση του πρώτου μαθήματος στις Πανελλήνιες 2013, της Νεοελληνικής Γλώσσας και Έκθεσης. Τι λένε οι πρώτες εκτιμήσεις για τις Βάσεις 2013;

Σύμφωνα με τις πρώτες εκτιμήσεις από τα βαθμολογικά κέντρα, ο μέτρια διαβασμένος μαθητής γράφει καλά στην Έκθεση, ενώ ο καλά προετοιμασμένος μαθητής καθ” όλη τη διάρκεια της χρονιάς γράφει για άριστα. Τα πρώτα δεδομένα κάνουν λόγο για καλές επιδόσεις στην έκθεση, κάτι που πιθανό να προκαλέισει άνοδο στις βάσεις 2013.

Οι καθηγητές-βαθμολογητές χαρακτηρίζουν εύκολα και βατά τα θέματα της Νεοελληνικής Γλώσσας. Όπως λένε, πρώτη φορά μπαίνουν υποερωτήματα, κάτι που είναι προς διευκόλυνση του υποψηφίου. Όλες οι ερωτήσεις και τα υποθέματα ήταν εντός της διδαχθείσας ύλης με ξεκάθαρα ζητούμενα.

Σύμφωνα με τις πρώτες εκτιμήσεις για τις βάσεις 2013, λόγω της μείωσης των εισακτέων, αλλά και λόγων των καλών επιδόσεων στην έκθεση, οι σχολές στις οποίες θα ανέβουν οι βάσεις είναι οι εξής: Νομικές Σχολές, αρκετές Ιατρικές, τμήματα Φιλολογίας, Φιλοσοφίας, Κοινωνιολογίας, Μαθηματικών, Φυσικής κ.λ.π.

Αντίθετα, περισσότερους φοιτητές θα απορροφήσουν τμήματα Ψυχολογίας, Χημείας, Οδοντιατρικής, Φαρμακευτικής και αρκετά Πολυτεχνικά, όπως Αρχιτεκτόνων Μηχανικών και Πολιτικών Μηχανικών, οπότε εκεί με δεδομένο τις καλές επιδόσεις στην έκθεση, αναμένεται σταθερότητα στις βάσεις 2013.

Σημειώνεται πως το πεδίο που θα επιλέξουν οι υποψήφιοι στις πανελλαδικές 2013 θα παίξει σημαντικό ρόλο για μία θέση στα πανεπιστήμια και τα τεχνολογικά ιδρύματα. Σταθερότητα στις βάσεις 2013 αναμένεται στα τμήματα που ανήκουν στο 2ο, το 4ο και το 5ο επιστημονικό πεδίο, καθώς ο συνολικός αριθμός εισαχθέντων αυξάνεται θεαματικά.

Οι πρώτες εκτιμήσεις για τις βάσεις 2013 λένε αντίθετα οτι «άτυχοι» θα είναι οι υποψήφιοι που θα επιλέξουν το 1ο πεδίο (Ανθρωπιστικών, Νομικών και Κοινωνικών Επιστημών) στο οποίο θα γίνει πραγματική «σφαγή». Οι θέσεις που προβλέπονται είναι πολύ λιγότερες σε σχέση με πέρυσι και αν συνυπολογίσουμε τα σχετικά εύκολα θέματα στην έκθεση, η άνοδος στις βάσεις 2013 φαίνεται πολύ πιθανή.

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΕΚΘΕΣΗ 2013

Α1.
Ο συγγραφέας αναφέρεται στην αντιφατικότητα του σημερινού ανθρώπου, που, ενώ είναι ικανός για μεγάλα επιτεύγματα, δε σέβεται τη ζωή στη γη. Αρχικά, εστιάζει στην περιέργειά του για διαπλανητικά ταξίδια που πιθανολογεί ότι πηγάζει από μια πληκτική ζωή στη γη, με τα θαυμαστά της ωστόσο δημιουργήματα. Ο άνθρωπος, ανώτερος από τα υπόλοιπα όντα, χρησιμοποιεί διπλά τη δύναμή του διαπρέποντας στον επιστημονικό και πνευματικό τομέα, αλλά ταυτόχρονα εξυπηρετώντας τα υλιστικά του συμφέροντα με δυσμενείς επιπτώσεις στο περιβάλλον. Γι’ αυτό ο συγγραφέας θεωρεί επιτακτική ανάγκη να συνειδητοποιήσει ο άνθρωπος τη ματαιότητα της εξωγήινης ύπαρξης και να κάνει τη ζωή του καλύτερη ενώνοντας τις δυνάμεις του με το συνάνθρωπό του. Προτροπή του συγγραφέα είναι να δοθεί προτεραιότητα στην προβληματική λόγω τεχνολογίας ανθρώπινη επικοινωνία, γιατί μόνο έτσι θα διατηρηθούν στους αιώνες οι αξίες της ισότητας, της δικαιοσύνης και του σεβασμού.
Β1.
Τα σύγχρονα ηλεκτρονικά μέσα προκάλεσαν μια πρωτόγνωρη επανάσταση στον τομέα της επικοινωνίας, γι' αυτό και τα εμπιστεύονται εκατομμύρια χρήστες. Ωστόσο πρόκειται για ψευδαίσθηση επικοινωνίας, η οποία αδυνατεί να δώσει ουσιαστικές απαντήσεις στις αναζητήσεις του σύγχρονου ανθρώπου, που σήμερα περισσότερο από ποτέ έχει ανάγκη το συνάνθρωπο. Είναι βέβαια θελκτικά και μαγευτικά τα ηλεκτρονικά μέσα με τις απεριόριστες δυνατότητες και τις ωφέλιμες υπηρεσίες, αλλά
δεν παύουν να είναι μηχανήματα και στη χρήση τους ο άνθρωπος θυσιάζει πολύτιμο ελεύθερο χρόνο. Και κυρίως θυσιάζει την άμεση επαφή, την κατά πρόσωπο επικοινωνία με το συνάνθρωπο. Το δυστύχημα λοιπόν είναι πως το τελειότερο μέσο που δημιούργησε, για να έρθει σε στενότερη επαφή με το συνάνθρωπο, απειλεί να τον υποκαταστήσει. Γι' αυτό είναι ανάγκη ο άνθρωπος να κατανοήσει ότι την πραγματική επικοινωνία θα τη βρει ενισχύοντας τη συλλογική του συνείδηση και απλώνοντας το χέρι στο συνάνθρωπο.
Β2. α)
Θεματική πρόταση: «Αποκαλύπτεται όμως … διπλή υπόσταση».
Σχόλια / Λεπτομέρειες: «Από τη μια … των συμφερόντων του».
Πρόταση κατακλείδα: «Η υπερφίαλη … δικής του υπάρξεως».
Β2. β)
1. η ζωή δεν ανθίζει μόνο στη Γη (1η παράγραφος)
2. γέννησε αριστουργήματα στο λόγο και στην τέχνη (3η παράγραφος)
3. βαθύτερη παιδεία (5η παράγραφος)
4. έχει επουλώσει τις πληγές στις θάλασσες, τα δάση ή την ατμόσφαιρά της (6η παράγραφος)
Εναλλακτικά
• ο άνθρωπος σφραγίζει την ιστορική πορεία του (3η παράγραφος)
• η ζωή όμως γύρω μας ανθίζει (2η παράγραφος)
Β3. α)
ταυτόχρονα: συγχρόνως / παράλληλα
γέννησε: δημιούργησε
αισθανθεί: νιώσει
πληθαίνουν: αυξάνουν
ανάλγητη: αναίσθητη / απαθής
Β3.β)
ανούσια: σημαντική / ουσιώδης
εμφανίζεται: χάνεται / εξαφανίζεται
ανέφικτη: δυνατή / εφικτή
πυκνώνει: αραιώνει
υψηλά: χαμηλά
Β4. α)
• Με το ερωτηματικό που θέτει ο συγγραφέας επιδιώκει να προβάλει για τον αναγνώστη το κεντρικό θέμα του δοκιμίου του και να μοιραστεί τον προβληματισμό του. Επειδή το δοκίμιο είναι συνήθως κείμενο εκτενές, η τεχνική των ερωτημάτων από τον συγγραφέα "αιχμαλωτίζει" την προσοχή του αναγνώστη, ώστε να παρακολουθεί καλύτερα τη συλλογιστική πορεία του συγγραφέα. Με το ερώτημα επίσης τονίζεται ο χαρακτήρας του δοκιμίου ως διάλογος μεταξύ του συγγραφέα και του αναγνώστη.
• Με τη διπλή παύλα δηλώνεται ότι η φράση έχει παρενθετικό (διευκρινιστικό) νόημα και πρέπει να διαβαστεί σε χαμηλότερο τόνο.
Β4. β)
«Από την άλλη, από τον ίδιο τον άνθρωπο σφραγίζεται η ιστορική πορεία του με πολέμους και αγριότητες, θεοποιούνται τα υλικά αγαθά και συντηρούνται η αδικία και οι ανισότητες».
Γ1.
Ο σύγχρονος άνθρωπος στάθηκε αγνώμων απέναντι στη ζωοδότρα φύση. Στην προσπάθειά του να την υποτάξει, να τη δαμάσει, έφτασε στην υπερβολή. Πίστεψε ότι είναι υπεράνθρωπος, έγινε αφύσικος, προέβη σε υβριστικές πράξεις που προμηνύουν την τραγική πτώση του. Πιο συγκεκριμένα:
ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ
1. Καταστρέφεται η χλωρίδα και η πανίδα. Δάση γίνονται παρανάλωμα της φωτιάς, οικοπεδοποιούνται, ενώ παράλληλα οι πνεύμονες οξυγόνου ολοένα και λιγοστεύουν. Εξαντλούνται οι φυσικοί πόροι. Εξαφανίζονται είδη ή μεταλλάσσονται με συνέπεια τη διαταραχή της οικολογικής αλυσίδας και ισορροπίας. Ερημοποίηση εκτάσεων και αλλαγή κλιματικών συνθηκών.
2. Η ατμόσφαιρα ρυπαίνεται με απεριόριστες καταστροφές (μνημεία κ.λπ.). Ο υδάτινος κόσμος μολύνεται από τα βιομηχανικά απόβλητα και τις πετρελαιοκηλίδες.
3. Επιβάρυνση του περιβάλλοντος, ανατροπή της οικολογικής ισορροπίας: νέφος, κυκλοφοριακό χάος, πολεοδομία εχθρική προς τη φύση, έλλειψη πράσινου και ελεύθερων χώρων, ρύπανση από τις μεγάλες βιομηχανικές μονάδες. Ο άνθρωπος αποκόπτεται από τη φύση και εγκλωβίζεται σε ένα τεχνητό περιβάλλον που απειλεί τη σωματική και την ψυχική του υγεία. Οι μεγαλουπόλεις αργοπεθαίνουν και βυθίζονται στην ασχήμια με την άναρχη δόμηση.
Μετάβαση: Η δημιουργία τεχνητών συνθηκών διαβίωσης οδηγεί στη συνολική υποβάθμιση της ποιότητας ζωής –– ο άνθρωπος αποκόπτεται από τον ομφάλιο λώρο της φύσης: επισημαίνουμε ότι είναι αναμφισβήτητη πραγματικότητα η αρχή του τέλους για το φυσικό περιβάλλον. Το σήμα κινδύνου ηχεί μέσα από την τρύπα του όζοντος, το φαινόμενο του θερμοκηπίου, την αλλαγή των κλιματολογικών συνθηκών, τη διατάραξη της οικολογικής ισορροπίας, την αδιάκοπη συμβίωση με το θάνατο.
Επιβάλλεται εγρήγορση, αφύπνιση, ενεργοποίηση, διεθνής συνεργασία, εκλογίκευση των απαιτήσεων, σύνεση, συμφιλίωση με τη φύση για να μπορούμε να ελπίζουμε στη συνέχιση της ζωής, στην «επόμενη μέρα».
ΤΡΟΠΟΙ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΗΣ ΣΧΕΣΗΣ
1. Αποκέντρωση - επαφή με το περιβάλλον: Η επαφή με τη φύση γαληνεύει, απαλλάσσει από την πεζή καθημερινότητα, συμβάλλει στην ψυχική ισορροπία. Γίνεται χώρος παρατήρησης, έρευνας και δράσης συμβάλλοντας στη διεύρυνση των πνευματικών οριζόντων και στην πρόοδο της επιστήμης.
2. Συμμετοχή σε φυσιολατρικούς συλλόγους – σε δράσεις προστασίας και ανάδειξης του φυσικού τοπίου: Το φυσικό κάλλος αφυπνίζει το αίσθημα του ωραίου, προκαλεί αισθητική συγκίνηση, αποτελεί πηγή έμπνευσης και έναυσμα για καλλιτεχνική δημιουργία. Ταυτόχρονα, το μεγαλείο της βοηθά τον άνθρωπο να συναισθανθεί τη μηδαμινότητα του και να πορευθεί προς την αυτογνωσία. Έτσι, καθίσταται δυνατή η συνάντηση με το συνάνθρωπο και το θεό.
3. Χρήση βιολογικών και οικολογικών προϊόντων στην καθημερινότητα Μέσα από την καθημερινή βίωση της οικολογίας επιτυγχάνει ποιοτική ζωή, αλλά και προστατεύει το περιβάλλον, του οποίου αποτελεί αναπόσπαστο μέλος. Φέρεται υπεύθυνα και προσεγγίζει την τελείωση της προσωπικότητας, την υγεία και συνακόλουθα την ευτυχία.
4. Χρήση εναλλακτικών μορφών ενέργειας, αλλά και αντικατάσταση ενεργοβόρων οικιακών συσκευών με φιλικές προς το περιβάλλον: Χρήση Εναλλακτικής τεχνολογίας στη παραγωγή ενέργειας και ανακύκλωση προϊόντων. Ήπιες μορφές ενέργειας από ήλιο, κύματα κ.λπ. Άρα δε μιλάμε για υπονόμευση της
τεχνολογίας γενικά και για μια αφελή επιστροφή στη φύση. Μιλάμε για ένα οικολογικό πολιτισμό και μια ανθρωποκεντρική επιστήμη.
5. Μεταφορά πόρων, μέσων, ανθρώπινου δυναμικού στην αγροτική παραγωγή και την κτηνοτροφία, με την επιστήμη να έχει ως κύριο μέλημα την υγεία των ανθρώπων και την προστασία των φυσικών διαδικασιών, όχι το βιασμό στο όνομα του χρήματος και του ανταγωνισμού. Συνειδητοποίηση της ανάγκης να καμφθούν οι συνήθειες του υπερκαταναλωτικού τρόπου ζωής όχι στις πλαστές ανάγκες. Το ζήτημα είναι και προσωπικό.
6. Πολιτική βούληση για σύγκρουση με τη σίγουρη αντίδραση των πανίσχυρων οργανωμένων συμφερόντων της οικονομίας. Διεθνής συνεργασία, γιατί το ζήτημα είναι πλανητικό, παγκόσμιο, πανανθρώπινο και δεν λύνεται στα πλαίσια ενός έθνους. Αυστηρότατη οικολογική νομοθεσία ενάντια στην ρύπανση από τις βιομηχανίες και την ασυδοσία τους στην αναζήτηση κερδών.
7. Από τη νεαρή ηλικία – με την οικογένεια και το σχολείο να πρωτοστατούν ο άνθρωπος να εξοικειωθεί με τη φύση: εκδρομές, συμμετοχή σε δενδροφυτεύσεις, ημερίδες ενημέρωσης. Ενίσχυση της περιβαλλοντικής αγωγής για τη συμμετοχή των νέων στο οικολογικό κίνημα.
Η δημιουργία πολιτισμού πρέπει να γεφυρώνει οικολογικά τις υλικές και τις άλλες κοινωνικές και πολιτιστικές ανάγκες.

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ 2013

ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙ∆ΑΣ – Γ΄ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΚΑΙ ∆΄ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ
ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ
Γ΄ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΚΑΙ Δ΄ ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΚΑΙ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β΄)
ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 17 ΜΑΪΟΥ 2013 - ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ:
ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ
ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΤΡΕΙΣ (3)

ΚΕΙΜΕΝΟ
Τη ζωή στη Γη ο άνθρωπος ελάχιστα την σέβεται, η ζωή όμως σε άλλους κόσμους
διεγείρει το ενδιαφέρον και τη φαντασία του. Είναι άραγε περιέργεια, κατακτητική διάθεση ή
απλώς ένα διανοητικό παιχνίδι; Ίσως όλα μαζί, ταυτόχρονα όμως κι ένα βαθύ αίσθημα
μοναξιάς. Άλλωστε τη ζωή του εδώ ο άνθρωπος την έχει καταστήσει πιεστική και ανούσια.
Περιμένει λοιπόν ένα χέρι βοηθείας και παρηγοριάς από τους πλανήτες και τα μακρινά άστρα.
Ακόμη όμως και αν δεχθούμε με αισιοδοξία ότι η ζωή δεν ανθίζει μόνον στη Γη, αλλά ότι
αφθονεί στο Σύμπαν, ένας άλλος καθοριστικός παράγοντας ορθώνεται. Είναι ανάγκη να
συνειδητοποιηθεί –όσο και αν αντιτίθεται στις ενδόμυχες επιθυμίες μας– ότι με τη ζωή αυτή η
επικοινωνία εμφανίζεται, για το ορατό τουλάχιστον μέλλον, ανέφικτη.
Με τη ζωή λοιπόν στο Σύμπαν είναι αδύνατο να επικοινωνήσουμε, η ζωή όμως γύρω μας
ανθίζει. Η ζωή εδώ, σ’ έναν μικρό και πανέμορφο πλανήτη, ανέδειξε ύστερα από σιωπηλές
διεργασίες που διήρκεσαν δισεκατομμύρια χρόνια μια θαυμαστή ποικιλία έμβιων όντων. Οι
θάλασσες και τα δάση της Γης, τα βουνά και οι πεδιάδες της αποκαλύπτουν κάθε στιγμή τη
γοητεία που κρύβουν τα χιλιάδες όμοια ή ανόμοια δημιουργήματα της εξελίξεως. Η ανεμώνη
και το δελφίνι, ο αίλουρος αλλά και ο γυπαετός, τα ανθρώπινα όντα στις πολλαπλές φυλετικές
τους παραλλαγές, είναι δίπλα μας, συμμέτοχα του ίδιου πλανήτη καιτου μέλλοντός του.
Αποκαλύπτεται όμως επίσης σε όλη του την τραγική αντίφαση ότι ο άνθρωπος, αυτή η
περιούσια κορύφωση της εξελίξεως, έχει διπλή υπόσταση. Από τη μια είναι ικανός για μεγάλες
πράξεις, έμαθε με την επιστημονική του γνώση να κατανοεί τον κόσμο αλλά και γέννησε
αριστουργήματα στον λόγο και στην τέχνη. Από την άλλη, ο ίδιος ο άνθρωπος σφραγίζει την
ιστορική πορεία του με πολέμους και αγριότητες, θεοποιεί τα υλικά αγαθά και συντηρεί την
αδικία και τις ανισότητες. Ελάχιστα, τέλος, σέβεται τις πολλαπλές εκφράσεις της ζωής, ενώ η
φύση και οι θάλασσες του πλανήτη είναι συχνά τα θύματα των συμφερόντων του. Η
υπερφίαλη αυτή στάση του ανθρώπου έχει αλλοιώσει έτσι ένα θαυμαστό περιβάλλον, που
ωστόσο υπήρξε καιτο λίκνο της δικής του υπάρξεως.
Είναι λοιπόν καιρός να κατανοήσει ο άνθρωπος ότι η ζωή αλλού ίσως υπάρχει, αλλά η
προσδοκία να την συναντήσει δεν θα πραγματωθεί εύκολα. Η ζωή όμως στη Γη ανθίζει ακόμα
και τον περιμένει. Αν όσο είναι ακόμα καιρός τείνει το χέρι του προς τη ζωή αυτή, το φυτικό και
ζωικό της θαύμα, τον Άλλο καιτους άλλους, ίσως αισθανθεί λίγο πιο άξιος έποικος της Γης.
Έτσι είναι σοφότερο να εξαντλήσουμε τις προσπάθειες για καλύτερη επικοινωνία, εδώ
στη Γη. Το περίεργο ωστόσο είναι ότι, όσο η επικοινωνία αυτή πυκνώνει με το ηλεκτρονικό
ταχυδρομείο, το διαδίκτυο και τα κινητά τηλέφωνα, τόσο η μοναξιά μας, η ανθρώπινη,
μεγαλώνει και η αποξένωση κυριαρχεί. Φαίνεται ότι αυτό που απαιτείται είναι κάτι περισσότερο
από την τεχνολογική έκρηξη της εποχής: απαιτείται βαθύτερη παιδεία και ουσιαστικότερες
αξίες του πολιτισμού. Οι εφιάλτες, άλλωστε, από τα περιβαλλοντικά προβλήματα πληθαίνουν,
και η Γη δεν φαίνεται να αντέχει για καιρό ακόμα την αφροσύνη μας.
Σημασία επομένως δεν έχει να συναντηθούμε –αν ποτέ συναντηθούμε– στο πολύ
μακρινό μέλλον με κάποια όμοια ή ανόμοια με μας δημιουργήματα της εξελίξεως. Το σπουδαίο
ΤΕΛΟΣ 1ΗΣ ΑΠΟ 3 ΣΕΛΙ∆ΕΣΑΡΧΗ 2ΗΣ ΣΕΛΙ∆ΑΣ – Γ΄ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΚΑΙ ∆΄ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ
θα ήταν να μπορούμε τότε να υπερηφανευθούμε, σε χιλιάδες ή εκατομμύρια χρόνια, ότι το
ανθρώπινο είδος έχει κατακτήσει υψηλά επίπεδα ισότητας και αξιών, και ότι οι πόλεμοι έχουν
εκλείψει και ότι η Γη, το λίκνο της ανθρώπινης ζωής, έχει επουλώσειτις πληγές στις θάλασσες,
τα δάση ή την ατμόσφαιρά της, και είναι πάλι ένας πανέμορφος πλανήτης. Διάσπαρτα
άλλωστε, εδώ ή εκεί, θα βρίσκονται πάντοτε τα επιτεύγματα των σπουδαίων πολιτισμών, που
αιώνες τώρα συνοδεύουν τη διαδρομή του ανθρώπου.
Η «εξωγήινη μοναξιά», λοιπόν, δεν φαίνεται ότι θα εγκαταλείψει εύκολα τον άνθρωπο. Η
γήινή του ωστόσο μοναξιά, που είναι επικίνδυνη και πιο ανάλγητη, είναι μεγάλη ανάγκη να
απαλυνθεί. Τότε θα αναδειχθεί η μοναδικότητα του κάθε ανθρώπου, και η αναζήτηση της
εξωγήινης ζωής θα αποκτήσει άλλο περιεχόμενο και νόημα.
Γιώργος Γραμματικάκης, Ένας Αστρολάβος του Ουρανού και της Ζωής.
Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2013. 2η
έκδοση (Διασκευή).

A1. Να γράψετε στο τετράδιό σας την περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε
(100-120 λέξεις).
Μονάδες 25
Β1. Να αναπτύξετε σε μία παράγραφο 100 έως 120 λέξεων το περιεχόμενο του
αποσπάσματος που ακολουθεί: «…όσο η επικοινωνία […] πυκνώνει με το
ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, το διαδίκτυο και τα κινητά τηλέφωνα, τόσο η μοναξιά
μας, η ανθρώπινη, μεγαλώνει και η αποξένωση κυριαρχεί».
Μονάδες 10
Β2. α) Να βρείτε τα δομικά στοιχεία της τρίτης παραγράφου του κειμένου:
«Αποκαλύπτεται όμως…υπάρξεως».
Μονάδες 3
β) Να βρείτε μέσα στο κείμενο τέσσερα παραδείγματα μεταφορικής
χρήσης του λόγου.
Μονάδες 4
Β3. α) Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του
κειμένου:
ταυτόχρονα, γέννησε, αισθανθεί, πληθαίνουν, ανάλγητη
Μονάδες 5
β) Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του
κειμένου:
ανούσια, εμφανίζεται, ανέφικτη, πυκνώνει, υψηλά
Μονάδες 5
Β4. α) Να αιτιολογήσετε τη χρήση του ερωτηματικού («Είναι άραγε
περιέργεια, κατακτητική διάθεση ή απλώς ένα διανοητικό
παιχνίδι;») (μονάδες 3), καθώς και της διπλής παύλας («−όσο και αν
αντιτίθεται στις ενδόμυχες επιθυμίες μας−») που υπάρχουν στην
πρώτη παράγραφο του κειμένου (μονάδες 2).
Μονάδες 5
ΤΕΛΟΣ 2ΗΣ ΑΠΟ 3 ΣΕΛΙ∆ΕΣΑΡΧΗ 3ΗΣ ΣΕΛΙ∆ΑΣ – Γ΄ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΚΑΙ ∆΄ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ
β) Να μετατρέψετε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική στο απόσπασμα
που ακολουθεί: «Από την άλλη, ο ίδιος ο άνθρωπος σφραγίζει την
ιστορική πορεία του με πολέμους και αγριότητες, θεοποιεί τα υλικά
αγαθά και συντηρεί την αδικία και τις ανισότητες».
Μονάδες 3

Γ1. Σε άρθρο που πρόκειται να αναρτηθεί στην επίσημη ιστοσελίδα του σχολείου
σας να εκθέσετε τις απόψεις σας σχετικά με:
α) τις επιπτώσεις που έχει προκαλέσει η έλλειψη σεβασμού του ανθρώπου
προς το φυσικό περιβάλλον και
β) τους τρόπους με τους οποίους μπορεί ο άνθρωπος να αποκαταστήσει τη
σχέση του με αυτό (500-600 λέξεις).
Μονάδες 40

ΟΔΗΓΙΕΣ (για τους εξεταζομένους)
1. Στο εξώφυλλο να γράψετε το εξεταζόμενο μάθημα. Στο εσώφυλλο πάνω-
πάνω να συμπληρώσετε τα Ατομικά στοιχεία μαθητή. Στην αρχή των
απαντήσεών σας να γράψετε πάνω-πάνω την ημερομηνία και το
εξεταζόμενο μάθημα. Να μην αντιγράψετε τα θέματα στο τετράδιο και να μη
γράψετε πουθενά στις απαντήσεις σας το όνομά σας.
2. Να γράψετε το ονοματεπώνυμό σας στο πάνω μέρος των φωτοαντιγράφων
αμέσως μόλις σας παραδοθούν. Τυχόν σημειώσεις σας πάνω στα θέματα δεν
θα βαθμολογηθούν σε καμία περίπτωση. Κατά την αποχώρησή σας να
παραδώσετε μαζί με το τετράδιο και τα φωτοαντίγραφα.
3. Να απαντήσετε στο τετράδιό σας σε όλα τα θέματα μόνο με μπλε ή μόνο
με μαύρο στυλό με μελάνι που δεν σβήνει.
4. Κάθε απάντηση τεκμηριωμένη είναι αποδεκτή.
5. Διάρκεια εξέτασης: τρεις (3) ώρες μετά τη διανομή των φωτοαντιγράφων.
6. Χρόνος δυνατής αποχώρησης: 10.00 π.μ.
KΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ
ΤΕΛΟΣ ΜΗΝΥΜΑΤΟΣ
ΤΕΛΟΣ 3ΗΣ ΑΠΟ 3 ΣΕΛΙ∆ΕΣ